X to‘xtaboyev kimyo 9

. 
3
54 3 54 
= ; x = = 0,6 mol;
3) sarflangan kislorodning massasi?
m(O
2
) = M 
.
n = 32 
.
0,6 = 19,2 g;
4) sarflangan kislorodning n.sh.dagi hajmini topish.
V(O
2
) = 22,4 
.
0,6 = 13,44 l.
Javob: 
19,2 g; 13,44 l; 0,6 mol
.
 
7- misol.
Natriy karbonat va natriy gidrokarbonatning 60 
gramm aralashmasi qattiq qizdirilganda 2,7 gramm suv 
ajralib chiqdi. Ushbu aralashmani tarkibidagi natriy karbonat 
va natriy gidrokarbonatning massa ulushlarini aniqlang.
 
Yechish.
1) Masala shartida berilgan tuzlarni qizdirilganda 
sodir bo‘ladigan kimyoviy jarayonlarni reaksiya tengla ma-
larini yozib olamiz.
Na
2
CO
3
→
Na
2
CO
3
,
2NahCO
3
→
Na
2
CO
3
+ CO
2
→
+ h
2
O;
2,7 g suv faqat NahCO
3
ni parchalanishi hisobiga hosil 
bo‘lgan;
2) 2,7 g suv qancha NahCO
3
dan hosil bo‘ladi?
 x 2,7
2NahCO
3 
→
Na
2
CO
3
+ CO
2
→
+ h
2
O,
168 18
x  2,7 168 
. 
2,7
168 18 18 
= ; x = = 25,2 g;
3) aralashmaning (60 g) 25,2 grammi NahCO
3
. Natriy 
karbo natning massasi esa 60 — 25,2 = 34,8 gramm.
34,8
60
= 0,58;
w (
Na
2
CO
3
) =

25,2
60
= 0,42.
w (
NahCO
3
)= 
Javob:
Na
2
CO
3
= 0,58, NahCO
3 
= 0,42 yoki
Na
2
CO
3 
= 58 %, NahCO
3
= 42 %
.
http:eduportal.uz

---

176
 
8- misol.
40 gramm 20 % li mis (II)-sulfat tuzi eritmasi 
bilan temir to‘liq reaksiyaga kirishganda necha gramm mis 
hosil bo‘ladi?
 
Yechish.
1) Mis (II)-sulfat tuzi eritmasidagi mis sulfatning 
massasi? m(CuSO
4
) = 40
.
0,2 = 8 gramm;
2) k imyoviy reaksiya natijasida hosi l bo‘lgan Cu n ing 
massasi?
8 x
CuSO
4
+ Fe = FeSO
4 
+ Cu

;
160 64
8 x 8 
. 
64
160 64 160
= ; x = = 3,2 g.
Javob: 
3,2 g Cu.
 
9- misol.
2,8 g azot bilan reaksiyaga kirishib 14,8 gramm 
nitrid hosil qiladigan metallning kimyoviy elementlar davriy 
jadvalidagi o‘rnini va atom tuzilishini aniqlang. Metallni ikki 
valentli deb hisoblang.
 
Yechish.
1) 14,8 gramm nitriddagi azotni massasi 2,8 gramm.
m(Me) = 14,8 - 2,8 = 12 g.
1- usul. Metallni azot bilan reaksiyasi tenglamasi asosida
uning atom massasini hisoblash.
12 14,8
3Me + N
2
= Me
3
N
2
.
3A 3A+28
12 14,8
3A 3A+28
= ;
12(3A+28)=14,8 · 3A. 36A+336=44,4A.
-8,4A = -336. 
A = 40 bu metall kalsiy.
2- usul. Ekvivalentlar qonuniga asoslanib ishlash.
m(N) = 2,8; n(Me) = 12
14
3
= 4,67.
E
(
N)= 
E(Me)=?
E
(
N) 
E
(
Me) 
m
(
N) 
m
(
Me)
formuladan
E
(
N)
. 
m
(
Me)
m
(
N)
= = 20;
E
(
Me)= 
4,67
. 
12
2,8
A(Me)=E·v= 20·2=40. Bu metall kalsiy.
Javob: 
kalsiy.
http:eduportal.uz

---

177
38-§.
 
Kimyoviy ishlab chiqarish istiqbollari
Zamonaviy sanoatda turli xususiyat va sifatga ega: yuqori 
mus tahkamlik, termobarqaror, termoplastik, agressiv kimyoviy 
muhitga chidamli bo‘lgan materiallar ko‘p miqdorda kerak bo‘-
ladi. Òabiiy va uni qayta ishlab olinadigan materiallar bu talab-
larga to‘la javob bermaydi va ehtiyojni qondira olmaydi. Bun-
dan tashqari, insoniyat uzoq bo‘lmagan kelajakda xomashyo, 
ener giya, suv, oziq-ovqat mahsulotlari tabiiy manbalari kamayib 
ketishi muammosi bilan yuzma-yuz turibdi.
Bunday sharoitlarda xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarida
k imyo, k imyoviy mahsulotlar, k imyoviy uslublar roli or tib 
boradi.
Kimyo va kimyo sanoati oldida turgan bosh vazifa atrof-
mu hit muhofazasini hisobga olgan holda ilg‘or texnolo giya larni 
ishlab chiqish; belgilangan xossalarga ega bo‘lgan yangi mod-
dalar va materiallar yaratish; tabiiy, sanoat, qishloq xo‘jaligi
mah sulotlarini, ikkilamchi xomashyolarni kompleks qayta ish-
lash; chiqindilardan foydali komponentlarni to‘laroq ajratib 
olish; energiya va xomashyolarni tejash maqsadida chiqindilar 
utili za tsiyasini tashkil qilish; chiqindisiz texnologiyalar yaratish
ka bilardan iborat.
Kimyo sanoati ilmiy-texnika taraqqiyotiga asoslanib, belgi-
lan gan xossalarga ega bo‘lgan yangi, tabiatda mavjud bo‘lmagan 
ma teriallar: polimerlar (plastmassalar, sintetik tolalar, sintetik 
kauchuklar), keramika, kompozitlar, lok-bo‘yoq mahsulotlari, 
sintetik yuvish vositalari va boshqalar ishlab chiqarmoqda.
Polimerlarning alohida turlari qimmatbaho, yuqori sifatli, 
12–Kimyo, 9- sinf.