X to‘xtaboyev kimyo 9

ishlov berish, ularni kesish, payvandlash qiyinchilik 
tug‘dirmaydi. Ulardan mashina qismlari, konstruksion 
buyumlar va binolar qurishda foydalaniladi.
• A sbob-uskunabop po‘latlar yuqori darajada mustah 
-
kamlikka va qattiqlikka ega, yemirilishga chidamli 
bo‘ladi. Ular kesuvchi va o‘lchov asboblari, shtamplar 
tayyorlashda ishlatiladi. Ularning alohida guruhini tez 
kesuvchi po‘latlar tashkil etib, ular katta tezlikda kesish 
jarayonida ham (600–700 °C) kesish xususiyatlarini 
saqlab qoladi.
• A lohida xos sali po‘latlar (zanglamaydigan , yuqori 
haro 
ratga chidamli , mag nit xos sali va b.) yuqori 
haroratlarda nam atmosferada, kislotalar eritmalarida 
va boshqa korrozion muhitlarda korroziyaga chidamli 
bo‘lib, ulardan gaz quvurlari, reaktiv dvigatellar, raketa 
qurilmalari, magnit qurilmalari tayyorlanadi.
http:eduportal.uz

---

171
Cho‘yan va po‘lat ishlab chiqarishda atrof-muhit muho-
fazasi. Cho‘yan olish va uni qayta ishlovdan o‘tkazib, po‘lat 
ol i sh mur a k k ab jar ayon lard an ibor at va atrof-mu h itn i n g 
chang, qur um, zaharli gazlar, shlak lar, oqova suvlar bilan 
if loslanishiga olib keladi. Shuning uchun rudalardan temir va 
po‘latni to‘g‘ridan to‘g‘ri olish usullarini ishlab chiqish ustida
tadqiqotlar olib borilmoqda. Bu jarayonlarda qaytaruvchi sifatida 
koksdan foyda lanilmaydi, uning o‘rniga vodorod va tabiiy gaz 
kabilar ishlatiladi.
Rudalardan olinadigan g‘ovak temir juda toza bo‘lib (ugle rod 
va boshqa qo‘shimchalar tutmaydi), marten va elektr pechlarida 
po‘lat va kukunsimon po‘lat olishda keng qo‘lla nilmoqda.
Òemir rudalaridan kokssiz temir olish usuli qora metal lur-
giyada yangi chiqindisiz texnologiyalar qo‘llashga misol bo‘ladi. 
Bunda sezilarli darajada suv sarf i va oqova suvlar miqdori 
ham da qattiq chiqindilar va atmosferaga chiqariladigan gazlar 
miqdori ham kamayadi.