X to‘xtaboyev kimyo 9

bKM elementlari: po‘lat, marten pechi, konstruksion po‘lat, 
asbob-uskunabop po‘lat, alohida xossali po‘latlar.
 
Savol va topshiriqlar:
?
1. Fluslar nima va ularning vazifasi nimadan iborat?
2. Cho‘yanning turlarini aytib bering. Kundalik turmushda
ishlatilishiga misollar keltiring.
3. Po‘latdan tayyorlangan qanday buyumlarni bilasiz?
Namunaviy misol, masala va mashqlar
 1- misol.
Yuqori oksidi E
2
O
5
bo‘lgan kimyoviy elementning 
vodorodli birikmasi tarkibida 8,8 % vodorod bo‘ladi. Ushbu 
elementni aniqlang.
 
Yechish.
Yuqori oksidi E
2
O
5
bo‘lgan elementning vodorodli 
birikmasi Eh
3 
bo‘lishi kerakligini kimyoviy elementlar davriy 
jadvalidan aniqlab olamiz. Eh
3
tarkibli gidridni M = ?
M(Eh
3
) = A(E) + 3 bo‘ladi.
http:eduportal.uz

---

172
Eh
3
dagi vodorodni
w
% = 8,8% ekanligidan foydalanib, 
quyidagicha tenglama yozish mumkin.
3
A(E)+3
. 100 % = 8,8 %.
tenglamadan A = ?
8,8 · A(E) + 3) = 3 · 100
8,8 · A(E) + 26,4 = 300
8,8 · A(E) = 300 - 26,4
273,6
8,8
= 31.
A(E)
 
= 
Javob: 
A(E) = 31. 
Bu fosfor. P
2
O
5
; Ph
3
- fosfin.
 
2- misol.
Bog‘dorchilikda turli xil zararli hasharotlarga qar-
shi ishlatiladigan “Bordos suyuqligini” tayyorlashda mis 
kuporosidan foydalaniladi. Uning 12,5 grammi qizdirilganda 
uning massasi 4,5 g ga kamaygan bo‘lsa, mis kuporosining 
kimyoviy formulasi aniqlansin.
 
Yechish.
1- usul. 1) mis kuporosi tarkibi: CuSO
4
va n-mol 
suv. M
r
(CuSO
4
) = 160; M
r
(h
2
O) = 18;
12,5 g mis kuporosi qizdirilganda suv bug‘lanib ketib qolgan 
suvsiz tuz mis (II)-sulfatdir.
12,5 – 4,5 = 8 g
m(CuSO
4
) = 8 g; m(h
2
O) = 4,5 g.
8 g CuSO
4
tuzi 4,5
g suv bilan birikkan,
160 g CuSO
4
tuzi x 
g suv bilan birikkan,
160. 4,5
60
= 90 g;
x 
= 
. 
2) 90 g suv necha mol?
m 90
M 18
n = = = 5 mol.
Javob: 
CuSO
4
·5h
2
O.
2- usul. Mis kuporosi: CuSO
4
· nh
2
O.
160 + n18
8 g CuSO
4
tuzi 4,5
g suv bilan birikkan holda bo‘lsa,
160 g CuSO
4
tuzi 18n
g suv bilan birikkan holda bo‘lsa,
8 4,5
160 18n
= ;
18n · 8 = 160 · 4,5,
144n = 720 n = 5.
Javob: 
CuSO
4
·5h
2
O.
http:eduportal.uz

---

173