|
BOLARI VA PASHSHA
Bir pashsha q ir tarafdan uchub kelm oqda o ‘lan arini
k o ‘rub:
— D o‘stim, qaydan kelursan? — dedi. Ari:
— Q irdan kelurm an. Biroz bol yigbdim. Uy yasamoq uchun
m um ham hozirlab keldim, — dedi. Pashsha:
101
— O h, birodar! Bir boshing uchun m u n ch a harakat
qilursan? N im a b o ‘lurki, san ham m an kabi rohatda yasha-
sang? C hunki m ening yasham oqim da hech bir m ashaqqat
yokq. Insonlar tarafindin hozirlangan dasturxonlardan har xil
taom larni yeb-ichub um r o ‘tkarurm an. Ba’zi vaqtlarda sani
yasagan bolingdan ham to ‘yganim cha yerm an. Mana! Yasha-
m oq mana! U m r kechurm oq uchun olam da m undan yaxshi
turm ush boNurmu? N a m anda bol hozirlam ak m ashaqqati va
na uya solm oq kulfati bor, — dedi. Ari bu so‘zlarga javoban
dediki:
— O h, d o ‘stim! Bu sani turm ushing o ‘z boshingdan beri
kelmasun. M ashaqqatsiz taom da lazzat b o iu rm u ? Insonlar sani
sufradan quvarlar, urarlar, o ‘ldirurlar. San olam da o ‘gkrilar
kabi um r o ‘tkarursan. Oxirda bir o ‘rgim chak luqmasi b o ‘lm oq-
dan boshqa bir narsaga yaramassan. A m m o m aning tayyorlagan
m um im ham m a ibodatxonalarni yorutar. Bolim dunyoning
ham m a yerinda maqbuldir. Insonlarning og‘izlarini totli qilur.
Shu sababli insonlar o ‘zlari m ani tarbiya qilurlar va har yerda
m ani maqtarlar. Q o‘y, birodar, m ani ishim ko‘b, san ila
behuda so‘zlarni so‘zlashib tururga vaqtim yo‘q, — deb uchib
ketdi.
Hissa:
M ehnat oxiri rohat, yalqovlik oxiri xorlikdur.
102
G ‘afur G ‘ulom
(1 9 0 3 - 1966)
G ‘afur G ‘ulom o ‘zbek bolalar adabiyotining yuksalishiga
katta hissa q o ‘shgan adiblardan biridir.
1923- yildan adabiyot m aydoniga qadam q o ‘ygan G ‘afur
G ‘ulom o ‘z ijodini bolalar uchun sh e’г yozishdan boshladi.
U butun ijodi davom ida yosh avlodni unutm adi va ularga
m unosib adabiy m eros qoldirdi. Shoim ing „M ukofot“ (1940),
„S h e’rlar" (1946), „T ongotar q o ‘shigbi“ (1949), „Bari se-
niki“ (1953), „B ir g‘u n ch a o chilguncha" (1955), „Siz m e
ning yoshligim siz“ (1958) sh e ’riy to ‘plam lari; o ‘rta va katta
yoshdagi bolalar uchun moMjallangan „S hum b o la“ , „T iril-
gan m urd a“ (1934) kabi ajoyib asarlari bolalar adabiyotida
m unosib o ‘rin tutadi.
G ‘afur G ‘ulom „Yasha, deym an,
0
‘g‘lim!" sh e’rida fan
va texnikani egallashni orzu qilgan, qalbi qahram onlik ishqi
bilan to 4 ib -to s h g a n , chek siz osm on ga u ch ib , y u ldu zd an
yulduzga o ‘tishni orzu qilgan yosh qahram on tuyg‘ularini
sam im iy aks ettiradi. Shoir bolalardagi qahram onlikka boNgan
zo ‘r havasni sezgirlik bilan ilg‘ab olib, uni m ohirlik bilan
tasvirlay olgan. Ota bilan bolaning suhbati shaklida
yozilgan
bu she’rda o fcgbilning yuksak orzulari jonli tafsilotlar va obrazlar
orqali ochiladi.
Shoir „Tursunali nega varrakdan voz kechdi?“ she’rida
texnikaning kuch-qudratini kichik yoshdagi bolalar saviyasiga
mos b o ‘yoqlarda varrak va aeroplan vositasida ko‘rsatadi.
Bola sog‘-tetik, o ’ktam , buning ustiga toza-pokiza b o ‘lib
o ‘ssa — bu ham m aning baxti. „A hm ad yom on bola em as-ku,
am m o ...“ she’rida A hm ad obrazi orqali ,,Sog‘lom tanda — sog‘
aql“ maqoli m azm uni o ‘ziga xos obrazli tarzda yoritiladi.
103
Shoim ing m ahorati shundaki, shartlilik asosida A hm adning tana
a ’zolarini jo nlan tiradi va o ‘z tozaligiga befarq qaraydigan
bolaning a ’zolari majlis qilib, har biri so ‘zga chiqadi va
egasidan norozi ekanliklarini aytib, uni tanqid qilishadi. Ana
shundan sobng o ‘z xatolarini tushunib, doktorning foydali
m aslahatlariga am al qilgan A hm adning keyinchalik ozoda,
sog‘lom va intizom ligina b o ‘lib qolm ay, a ’lochi o ‘quvchiga
aylanganligi asarda ishonarli tasvirlanadi.
Tish inson salom atligining m ustahkam garovi hisoblanadi.
K imning tishi butun b o ‘lsa, sog‘lig‘i yaxshi, kayfiyati cho g1
b o ‘ladi. O ta-onalar o ‘z farzandlariga har doim tishlarini ehtiyot
qilish ni, shirin liklarni k o ‘p iste’m ol qilm aslikni, ham isha
yuvinib-taranib yurishni uqtirib keladilar. Ba’zan bolalar ota-
onalarining pand-nasihatlariga amal qilm ay, shirinliklarni ko‘p
yeb, tishlarida danak, pista-bodom chaqadilar. Shoir „N ortoji-
ning kurak tishi“ she’ridagi N ortoji obrazi orqali bolalarni
tozalikka rioya qilishga undaydi.
She’rda G ‘afur G lulom N ortojining tabiatiga xos b o ‘lgan
erinchoqlik va yalqovlikni, tozalikka rioya qilmaslikni o ‘ziga xos
yo‘sinda ko‘rsatadi. Asarda bu illatning zararli oqibati bolalarga
g‘oyat hayotiy va yorqin m isralarda yetkaziladi.
Shuni ta ’kidlash zam rki, G 'a fu r G ‘ulom „S hum b ola“ ,
„Tirilgan m urda“ asarlari bilan bolalar adabiyotida nasriy
janrning yuksalishiga m unosib ulush q o ‘shdi.
Ik kinchi ja h o n urushi yillarida ham G ‘afu r G ‘ulom
bolalar uchun ajoyib asarlar yaratdi. Bu asarlarda vatanparvar-
lik va baynalmilallik, qahram onlik va jasurlik, g‘alabaga ishonch
g‘oyalari ifodalanadi.
Shoim ing bu davrda yozgan eng ta ’sirchan asarlaridan biri
„Sen yetim em assan“ sh e’ridir. U nda urush yillarida yetim
qolgan bolalarga nisbatan insonparvarlik his-tuyg‘ulari yuksak
m ahorat bilan tarannum etiladi:
Sen yetim em a ssa n ,
M e h n a tk a sh m ushfiq
T in c h la n jig a rim ,
Istag an n arsan g n i tayyorlaguvchi
Q u y o sh d ay m e h rib o n ,
X alq b o r — o ta n g bor.
V atan in g — o n a n g ,
C h o ‘c h im a , jig a rim ,
Z a m in d a y v a z m in -u ,
0 ‘z u yingdasan.
Shoir urushning dahshatli, fojiali voqealarini g o 'd ak xa-
yolida gavdalantirib, m ana shu xo‘rliklarning sababchisi boNgan
G itlerni la’natlaydi:
104
S ut k o ‘r qilgur, h aro m i
G itle r o q p a d a r —
F a rz a n d n in g q ad rin i
Q ay erd an bilsin?
G ‘afur G ‘ulom ning bu sh e’ri yoshlarda urushga nisbatan
nafrat, tin chlik ni qadrlash tuyg‘ularini tarbiyalashda katta
aham iyatga ega boMgan barkam ol asardir.
U rushdan keyingi yillarda G ‘afur G ‘ulom bolalar uchun
,,S he’rlar“ (1946), „T ongotar q o ‘shig‘i“ (1949), „Bari seniki“
(1953), „B ir g‘un cha o ch ilg u n ch a“ (1955), „Siz m ening
yoshligim siz“ (1958) kabi sh e’riy to ‘plam lar va „M ening
o ‘g‘rigina bolam “ (1965) hikoyasini yaratdi.
K ichkintoylarning katta shoiri G ‘afur G ‘ulom bolalar va
yoshlarni kattalarga, ayniqsa, ota-onaga m ehr-m uhabbatli qilib
tarbiyalash mavzusida anchagina she’rlar yaratdi. Shulardan biri
,,O na“ sh e’ridir. Shoir unda bag‘ri ufqlardan ham keng ona-
ning lirik obrazini yaratadi.
Shoir she’rda onaga m urojaat etib, uni qoya, yuksak tog‘,
cham an bog‘ ham da quyoshga qiyoslaydi va onani ulardan
yuqori q o ‘yadi. D arhaqiqat, dunyoda onadan ulug‘ zot yo‘q!
S h o irn in g „ O la b u z o q “ , „ B u n i to p in g , q iz la r im “ ,
„ O ly lash n i o T g a n a m iz " , „ C h itti g u l“ , , , 0 ‘y in c h i q iz “ ,
„M ening kuylarim “ singari she’rlari kinchkintoylarning sevimli
asarlari hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
