Mamasoli jumaboyev



Download 9,04 Mb.
Pdf ko'rish
bet17/118
Sana25.02.2022
Hajmi9,04 Mb.
#464331
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   118
Bog'liq
Bolalar adabiyoti.2-nashr Jumaboev M. (1)

О rta va katta yosh- 
t a ^ y o sh id ag i b o la la rg a tavsiya
ligidan tashqari rasm va b o ‘yoqlarga boy bo'lishi zarur. Bu ikki 
guruhga m ansub o ‘quvchilarga tavsiya etiladigan erta k lar 
vositasida tabiat, ona-V atan, hayvonot olami haqida, to ‘g‘ri- 
so‘z, odobli bo'lish, kattalarni hurm at qilish, kichiklam i e ’zoz­
lash singari ezgu tu y g ‘u la r u la rn in g o n g -tu sh u n c h a la rig a
yetkaziladi.
Bu yoshdagi bolalar uchun dovyuraklikka, vatanparvar- 
likka, yaxshi kasb-kor egasi bo‘lish, xalq va Vatan uchun 
jo n fido qilishga chorlovchi „Pahlavon R ustam u, „U ch og‘a- 
ini botirlar", „Egri bilan T o ‘g‘ri“ , „O na yer farzandi“ , „Sar- 
dorning oyni ushlab olm oqchi b o ‘lgani“ (turk xalq ertagi), 
„П оп terisini yopingan p ah lav o n “ ( n o ‘g ‘ay xalq ertagi), 
„D onishm and qiz“ (xitoy xalq ertagi), „Q adrdon uyingning 
mixi“ (shved xalq ertagi), „C hollar, ho'kizlar, Bo‘rka va p o p “ 
(gruzin xalq ertagi) singari ertaklarni tavsiya etish m um kin.
O ta-bobolarim izdan qolgan ibratomuz bir gap bor: yaxshi 
hayot kechirish insonning o ‘ziga bog‘liq. U nechog‘li to ‘g‘ri- 
so‘z, aqlli, tadbirli, pok ko‘ngilli b o ‘lsa; d o ‘stga, vatanga xiyonat 
qilmasa, yolg‘on gapirmasa, topshirilgan ishni vaqtida bajarib, 
va’dasiga vafo qilsa, bunday zotni el yurakdan yaxshi ko‘radi.
Kimki zolim va m utak abb ir b o ‘lsa, bir kuni buning 
jazosini topadi. Tarixga nazar solsak, nech a-necha zo ‘r davlat
M aktabgacha ta ’lim va kichik m ak-
dagi bolalarga
o ‘qish uchun tavsiya
etiladigan ertaklar
etiladigan ertaklar yuqorida ко‘rib 
o ‘tganimizdek, hajm jihatidan kich­
kina, m azm uni sodda va te ra n -
63


va qudratga ega bo'lgan kishilar vaqti kelib, ehtiyoj va zarurat 
g ird o b ig a g ‘arq b o 4 g a n ig a , a k s in c h a , u m ri y o bq c h ilik , 
kam bag‘alchilikda o ‘tgan odam lar halol m ehnati, odamiyligi 
tufayli baxt, to leg a yo r b o ‘lib, boylik va davlatga ega 
bo lganliklarin i ko‘ramiz.
U m rni ezgu ishlarga, yaxshilik qilishga bag‘ishlash eng 
noyob fazilatdir. Birinchi navbatda ota-onalarim izga m uhabbat, 
hurm at, ularning barcha xizm atini qilish — b o ‘ynim izdagi 
m uqaddas burch. Bu sharafli burchni ado qilib, o ta -o n a
olqishini olgan farzand, shubhasiz, dunyoda baxtli, saodatli 
b o ‘lib yashaydi. Buning yorqin nam unasini „U ch og‘a-in i 
botirlar“ ertagida ko‘rish m um kin. Ertakdagi ota uzoqni k o ‘zlab 
ish ko‘radiganlardan. U o ‘gbillariga yaxshi tarbiya beradi. Natijada 
o ‘g ‘illari o ta izid an b orib, kom il in so n la r b o ‘lib kam ol 
to p ad ilar. O ta duosi, o ‘g it-n asih atlarin i dillariga jo qilib 
olganliklari uchun ular hayotda kam b o ‘lmaydilar.
U ch zabardast o ‘g‘il. U chovlarining q o ‘llari ko‘ksida, otaga 
ta ’zimda. Aql, kuch-jasoratda tengi yo‘q bu yigitlar odobda 
ham ham m ani qoyil qoldiradilar. O ta kam bagbal boMsa-da, 
b o tir-p ah lav o n o ‘g‘illari k o ‘zining tirikligida hayo tda o ‘z 
yoMlarini topib olishlarini orzu qiladi.
O d a m n in g q a n c h a lik tarbiyali va h alo l-p o k lig i d o ‘st 
orttirganda, safarga chiqqanda; m ard-pahlavonligi esa kurashda, 
ja n g d a b ilin ad i. O ta xuddi sh u n d ay reja, moMjal bilan 
farzandlarini safarga jo 'n atad i. Ertakni sinchiklab o ‘qib, ota 
nasihatiga nazar tashlaydigan b o ‘lsak, u bilim don, uzoqni 
ko‘ra oladigan, aql-zakovatda tengsiz bir inson ekanligini 
sezamiz. O taning farzandlariga aytadigan solzi — nasihati bir 
jum lagina. Lekin uning m a’nosi, ta ’siri, kuchi olam cha bor.
O ta nasihatini bir necha b o ‘lim larga ajratib o brganish 
m um kin. N asihatning birinchisida har bir o ta -o n a o ‘z farzandi 
olamga kelishi bilan unga yaxshi, o ‘ziga m unosib ism q o ‘yib, 
to by-tom oshasini o'tkazib, o'qitishi, xat-savodli qilishi haqida 
gap bo rad i:
— 0 ‘g‘illarim, m en boy em asm an, m endan qolgan davlat 
sizlarning m aishatingiz uchun kifoya qilm aydi, o ‘zim dan keyin 
baxtsiz b o ‘lib qolm anglar, deb sizlarni o ‘qitdim . Yaxshi ot 
q o ‘ydim. T o ‘y qildim. Voyaga yetkazdim.
H am m a zam onlarda ham bola tarbiyasi eng m uhim masala 
hisoblangan. Nasihatda xuddi ana shu xususda so‘z boradi. Bolani
64


chinakamiga sogNom, tetik, baquw at qilib voyaga yetkazish, 
ona-V atan himoyasiga tayyorlash, foydali m ehnatga o ‘rgatish 
yosh bo‘g‘in kam olotida m uhim o ‘rinda turishi aytiladi:
— Sizlarni uch narsa bilan tarbiya qildim. Birinchidan, 
so g‘lom vujudli q ilib ta rb iy a la d im — q uvvatli b o ‘ldingiz. 
Ikkinchidan, yarog‘ bilan tanishtirdim — yarog‘ ishlatishga usta 
b o ‘ldingiz. U chinchidan, q o ‘rqitm ay o ‘stirdim — q o ‘rqoq b o ‘l- 
may, bo tir boMdingiz.
N asihatning uchinchi bo‘limi jud a m uhim . U nda to ‘g‘ri, 
h a lo l, p o k in so n b o ‘lis h , o ‘z g a la r m o l-m u lk ig a k o ‘z 
olaytirm aslik, kam tarlik suv bilan havodek zarurligi, ayni 
paytda, maqtanchoqlik va dangasalik yomon illatlarga olib kelishi 
ta ’kidlanadi:
— Y ana uch n arsani ay tam an , qulo qlaring izga quyib 
olin glar, eslarin g izd an ch iq arm an g lar. T o ‘g ‘ri b o ‘ling — 
bexavotir b o ‘lasiz. M aqtanchoq boMmang — xijolat tortmaysiz. 
Dangasa boMmang — baxtsiz b o ‘lmaysiz.
„U ch og‘a-ini botirlar“ ertagining qahram onlari m ehri­
bon, qattiqq o‘1, talabchan ota tarbiyasini olganliklari uchun 
safar tashvishlarini osonlik bilan d af etadilar. YoNda o ‘zlariga 
duch kelgan barcha to ‘siq va g‘ovlarni yengib o ‘tadilar. Botir 
va dovyurakligi bilan el-yurt olqishini olib, baxtiyor b o ‘ladilar.
Y oshlar kelajakda yaxshi xulq, 
ezgu niyat va g o ‘zal
fazilatlar egasi boMishlari uchun nim a qilishlari lozim? Buning 
uchun aniq maqsad yoMida qiyinchiliklardan q o ‘rqmaslik, ota- 
ona, tarbiyachi va m uallim larning maslahatlariga amal qilish, 
vaqtni faqat foydali ishlarga sarflash, kuch-g‘ayratni ilm -u fan
tahsili uchun sarf qilish kerak.
H a, bolalar uchun hayotda eng buyuk va sharafli yoM bor. 
Bu yoMdan aslo chiqm aslik va adashmaslik zarur. Bu yoM 
insoniylik yoMidir. U nga am al qilgan kishi ham isha baxt-u 
saodat sohibi boMadi. U odam larga m a’naviy k u ch -q u w at 
beradi, kishini to ‘g‘rilikka boshlaydi. Shuningdek, xalq baxt- 
saodati uchun yashash, yaxshilik qilish, kattalarning hurm atini 
joyiga q o ‘yish ham kishining insoniy burchidir.
Bizning bu fikrimizni „Egri bilan T o ‘g‘ri“ ertagi orqali 
isbotlash m um kin. T o ‘g‘riboy halol, pok, yaxshi niyatli inson. 
U ro ‘zg‘o r tebratish, tirikchilikni o ‘nglash uchun mardikorlik 
qilishga majbur. Biron ish topish uchun safarga otlangan. 
Bisotida bitta oti bor, xolos.
5 — B o l a l a r a d a b i y o t i
65


YoMda tasodifan Egriboy bilan ham roh bo4ib qoladi. U 
o q k o ‘ngil b o ‘lgani u ch u n uzoq y o ‘l m ash aq q atin i yangi 
ham roh bilan tortm oqchi boMadi. Sherigim charchadi. Otni 
navbat bilan minaylik. BoMmasa bu d o ‘stlikdan em as, deb otni 
Egriboyga beradi. Ko‘ngli qora, munofiq Egriboy esa otni olib 
qochadi. D onolar oltinning sofligi oMda, insonning to ‘g ‘riligi 
om onatga xiyonat etmasligida, deb bekorga aytm agan ekanlar. 
Egriboy egriligini qilib d o ‘stga xiyonat qiladi.
T o ‘g‘riboy yoMda ko‘p adashadi, tunda o ‘rm onda qolib 
ketadi, noiloj eski tandir ichiga kirib tunaydi. Kechasi o ‘rm on 
yirtqichlari tandir atrofiga to bplanishib, asrlon-shoh boshchili- 
gida g‘alati suhbat qurishadi.
Tulki doston boshlaydi:
— Oglaynilar, men sizlarga aytsam , o ‘n yil boMdiki, o ‘r- 
m on yoqasidagi g‘orda yashayman. O bn yildan beri davlat 
yig'am an. Mendagi m ol-dunyo hech kimda yo‘q.
Navbat shaqalga keladi:
— 0 ‘rm onga tutashgan katta tepalik ostida yashayman. U 
yerda bir sichqonim bor, h ar kuni tush paytida inidan 
chiqadi, uni qirq bitta tillasi bor, shuni o 'y n ag an i-o ^ n ag an . 
Tillani o ‘y n ab-o‘ynab, yana iniga olib kirib ketadi.
Ayiq uning so‘zini boMibdi:
— Bu ham uncha qiziq emas. 0 ‘rm onda bir tu p sada- 
qayrag‘och o ‘sadi. Q ayragbochning pastida ikkita shoxchasi bor. 
Ana shu shoxlarning barglari ham m a kasalga davo. Uni ezib 
ichilsa, har qanday jonivor o ‘sha zam onoq dard ko‘rm aganday 
boMib ketadi. M en bolalarim ni shu bilan davolayman.
U ning orqasidan b o ‘ri tilga kiradi:
— Og‘aynilar, bizning ham qiziq hikoyam iz bor, — deb 
gap boshlaydi u. — O brm on yoqasida o ‘n ming q o ‘y boqiladi. 
H ar kuni ikkita b o ‘rdoqini yeym an, meni ushlash uchun 
c h o ‘ponlar qopqon q o ‘yishadi, tuzoq solishadi, am m o pisand 
qilm aym an. Lekin qirda Kimsan chol degan dehqonning bir 
kuchugi bor. Shu kuchukni cho^ponlar sotib olishsa borm i, 
sho‘rim quriydi.
YoMbars unga q o ‘shim cha qiladi:
— Rost aytasan, q o ‘ylarga o ‘xshash o ‘n ming yilqi ham
o brm on atrofida oMlab yuribdi. M en har kuni birini yeym an. 
U lar orasida bir aygMri bor. Kimki uni minsa va bir qoMiga 
qildan eshilgan kam on, bir qoMiga uzun gavron olib, meni
66


quvsa, kam onni b o ‘ynimga solib, gavron bilan ursa borm i, 
bir um r yilqilar oldiga yo‘lamas edim.
Tadbirkorlik, aql bilan ish ko‘rgan T o ‘g‘riboy bu suhbatda 
eshitganlarini amalga oshiradi. H atto yetti yil bem or yotgan 
shoh qizini davolab, malikaga uylanadi. U um r b o ‘yi ishlab, 
m ehnat qilib, peshana teri to ‘kib tirikchilik o^kazganligi sababli 
podshoning in ’om idan voz kechadi:
— M enga beklik to ‘g‘ri kelmaydi. M en sodda va to ‘g‘ri 
odam m an. 0 ‘rm on yoqasidagi tepalikdan bir uy qurishga 
ruxsat bersangiz b o ‘lgani. 0 ‘sha yerda dehqonchilik qilib, kun 
o ‘tkazam an, — deb javob beradi.
,,Tog‘-to g ‘ bilan uchrashm aydi, odam odam bilan uchra- 
sh ad i“ deganlaridek, T o ‘g‘riboy o ‘rm on yoqasidan o ‘ziga 
im orat qurib, um r kechirib yurganida yom on xatti-harakati, 
yolg‘onchiligi bilan uzoqqa borolm agan Egriboyga yana duch 
kelib qoladi. U Egriboyga turm ushda nimagaki erishgan b o ‘lsa, 
o ‘sha tandir sababchi ekanligini gapirib beradi.
O chko‘z Egriboyning egriligi, aldamchiligi boshini yeydi, 
u tandir ichida yirtqichlarga yem boMadi.
Xullas, xalq og‘zaki ijodi, 
ayniqsa, ertak lar 
bolalarni
to ‘g ‘ri tarbiyalashda katta o ‘rin tutadi.

Download 9,04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   118




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish