Mamasoli jumaboyev

BIRLASHGAN 0 ‘ZAR
( О ‘zbek xalq ertagi)
Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, bir bek b o ‘lgan ekan. U ning 
ziyrak, vafodor, dumi uzun tozisi b o ‘lgan ekan. Tozi har 
kuni bekka ikki-uchta quyon, yow oyi tovuq tu tib berar, 
hovlisini q o ‘riqlarkan. Bek bilan xotini undan jud a rozi ekanlar. 
Bir kuni dum i uzun tozi ov qilgani qam ishzorga kirib ketibdi.
57

---

U yerda ochligidan holdan toyib yotgan laychani kobribdi-yu:
— E, yalqov laycha, ag‘anab yotaverasanm i? Yur men 
bilan, xo‘jayinim menga issiqqina in qurib bergan. Ovqat 
yeydigan yaloq q o ‘ygan. Qish kunlari borib, sandalning poygak 
tom onida isinam an, xo‘jayinim indamaydi. Juda yaxshi odam , 
— debdi. Laycha rozi b o ‘lib, tozi bilan birga boribdi. Bek ham 
xizm atkor ikkita b o lg a n id a n xursand b o ‘lib, ularga ovqat 
beribdi. Shunday qilib, tozi bilan laycha issiqqina uychada 
yashayveribdilar.
K unlarning birida ikkalasi ov qilgani o ‘rm onga borsalar, 
c h o ‘zilib yotgan shaqalni ко ‘rib qolibdilar. Shaqal q o ‘rqib 
ketibdi. Tozi bilan laycha: ,,Q o‘rqm a, yuraging yorilm asin, 
nim aga yotibsan?“ deyishibdi.
— Yegulik narsa yo‘q, o chm an, m adorim quriyapti, — 
debdi shaqal.
— U nd oq b o ‘lsa, bizlar bilan yur. Bek x o ‘jayinim iz bor, 
o ‘zi k o ‘p yaxshi odam . Ov qilib b eram iz, xotini ovqat 
pishirib beradi, — debdi tozi.
A na endi uchalasi h ar kuni b esh ta-o ltitad an y o w o y i 
tovuq, quyon, kaklik, bulduruq tutib kelaverishibdi. Bekning 
xotini b o ‘lsa, yegulik pishirib beraveribdi.
Bir necha kundan keyin ular ovga borib, o ‘rm onda Sher 
bilan yo‘lbarsga duch kelibdilar.
— Bizlarga sherik b o ‘linglar, birga ov qilam iz, birla- 
sh ish n in g xosiyati k o ‘p b o ‘lad i, — d ey ish ib d i s h e r bilan
yo‘lbarsga it va shaqal. Sher bilan yo‘lbars ham o ‘ylab ко ‘rib 
rozi b o ‘libdilar. Xullas, beshovlari bekning xizm atini qilave- 
ribdilar. Ov o ‘ljasi ham ko‘payaveribdi, bekning xotini ham 
jonivorlarga yaxshi qarayveribdi.
G apning qolganini bu yoqdan eshiting. Kuni bitib bekning 
xotini qazo qilibdi. Xo‘jayin g‘am -anduhga giriftor boNibdi. 
Tozi, laycha, shaqal ham da yo‘lbars, sher m aslahatni bir 
yerga q o ‘yib, bekni uylantirm oqchi b o ‘libdilar. Tozi m asla- 
hatboshi bo‘lib,. shaqalga uqtiribdi.
— Shaharga borasan, hindi savdogarning d o ‘koniga kirasan, 
sher ham sen bilan borib, atrofni poylab tursin. Kelinga lozim 
bo‘lgan zarrin, kimxob, shoyilar olib chiqib yuklaysan, sher 
olib keladi.
Bu m aslahatni og‘aynilar m a’qullabdilar. Shaqal bilan sher 
shaharga boribdilar. H indining d o ‘koniga kirib, qim m atbaho asl
58

---

narsalarni olib kelibdilar. 0 ‘sha vaqt bir zolim podsho boMib, 
uning juda chiroyli, odobli qizi bor ekan. Endi beshovi yana 
m aslahat qilib, bekka shu podshoning qizini olib berm oqchi 
b o ‘libdilar. Tozi yana bosh m aslahatchi boMibdi.
— Shaqal bilan sher podshoning saroyiga borib poylab 
tursin-da, qiz eshikdan chiqishi bilan, ushlab qopga solib, 
olib kelinglar.
Shaqal bilan sher podshoning saroyiga yetib boribdilar. 
Q izning yotoqxonasi orqa devorini tirnabdilar, enaga kam pir 
chiqib:
— Ey, kim u, qasir-qusur qilayotgan? — debdi va pisib 
yotgan sher bilan shaqalni ko‘rm ay qaytib borib uxlabdi.
Sal o ‘tgach, yana taqillatibdilar.
K am p ir yan a inqillab ch iqibdi. A m m o h ech n im an i 
ko‘rmay, yana qaytib kirib ketibdi. U chinchi m artasida qiz 
kampirga:
— Ey, bibijon, siz ovora b o ‘lib chiqm ang, ko‘zingiz ham
o ‘tm aydi. M en o ‘zim qaraym an, — deb eshikdan chiqqan 
ekan, poylab turgan sher bilan shaqal uni m ahkam ushlab 
qopga solibdilar-u, yo‘lga ravona b o ‘libdilar. Ertasi kuni bek- 
nikida katta to ‘y bo‘libdi. Bek go‘zal malikaga uylanganidan xur­
sand bo‘libdi. Beshala og‘ayni xizmatni bajo keltiraversinlar-u, 
bu yoqdagi hangom aga quloq bering.
Q izning bedarak yo‘qolganini eshitib, darg‘azab b o ‘lgan 
podsho am ir-u am aldorlariga buyruq beribdi:
— Q izim ni yer-u ko‘kdan b o ‘lsa ham toping. Kimki topib 
kelsa, xazinam dan b o ‘yi baravar tilla beram an. T opolm a- 
sanglar, ham m ang boshlaringdan jud o b o ‘lasanlar.
Y asovullar t o ‘rt tarafg a o t q o ‘yib, m alik an i axtarib
kelibdilar. A m m o hech biri qizni topolm abdi. Shaharda bir 
ayyor kam pir bor ekan. U podsho huzuriga kirib:
— Qizingizni uzoq shaharga olib qochib ketganlar. M en 
topib kelam an, aylanay shohim . Lekin bir shartim bor. Asl 
ustalaringizga ayting, menga uchadigan sandiq yasab bersinlar. 
Bu q u lo g in i burasam m ag‘ribga, u qulog‘ini burasam mashriq 
tarafga uchadigan b o ‘lsin, — debdi. Podsho am ri bilan kam pir 
aytganday qilib ustalar sandiq yasashibdi. Y osum an kam pir 
sandiqqa tushib olib, bir qulog‘ini buragan ekan, sandiq 
havoga ko‘tarilib, bekning hovlisiga yaqin yerga tushibdi. 
K am pir hech kim k o ‘rm asin deb sandiqni sh o x-bu to qlar
59

---

bilan yashirib, sekin bekning darvozasi yoniga borib yig‘lab 
o btiraveribdi. O vdan qaytib kelayotgan bek kam pirdan:
— H a, bibijon, nim aga yig‘lab o ‘tiribsiz? — deb so‘rabdi.
— Ey, begim, nim asini aytay sizga. U ch o ‘g‘lim bor, 
ularni voyaga yetkazib, uyli-joyli qildim. Endi kelinlarim m eni 
sig‘dirm ay quvib yuborishdi. Y ordam bering, deb sizga arzga 
keldim , — debdi. Bekning kam pirga rahm i kelib:
— U ndoq bo‘lsa, m enikiga kiring, keliningiz bilan yura- 
siz! — debdi. K am pirni ko‘rgan zahotiyoq bekning xotini:
— Bu kam pirni nim aga olib keldingiz? — debdi.
— Indam a, bir juft non bilan bir kosa oshni kim ham
yem aydi, seni duo qiladi, — debdi bek. O radan ancha kun 
o ‘tibdi. Bek yana tozi, shaqal, laycha, yoMbars, sherlari bilan 
shikorga chiqib ketibdi.
— Qizim, ziq bo‘ldim, sen ham ziq bo lg an dirsan, yurgin, 
a y la n ib k elay lik , — d eb d i k a m p ir m alik ag a m e h rib o n lik
qilganday. Bekning xotini ham ko‘nibdi. Ikkovi aylanib yurib 
sandiq turgan joyga boribdilar.
— Bibijon, bu qanaqa sandiq ekan, biram yaxshi-ya, — 
debdi malika sandiqni ko‘rib.
— Bu havoda uchadigan sandiqqa o ‘xshaydi. Ichiga kirib 
ko‘rm aym izm i? — debdi kampir. Ikkovlari sandiqqa tushibdilar, 
k am p ir sandiq q o p q o g ‘ini yo p ib d i-y u , q u lo g ‘ini burabdi. 
Sandiq osm onga kobtarilib, to ‘g‘ri podshoning saroyiga borib 
q o ‘nibdi. Qizini ko‘rib xursand b o ‘lgan podsho kam pirga b o ‘yi 
baravar tilla beribdi.
Ana endi podsho qizini topgani uchun xursand b o ‘lib 
yuraversin-u gapni yana bek tom onidan eshiting. Bek tozi, 
shaqal, laycha, yoNbars, sher bilan shikordan qaytib kelsa, 
uyda kam pir bilan xotini yo‘q em ish. Tozi bekasini kam pir 
o 'g 'irlab ketganini sezibdi-yu, yo‘lbars bilan sherga:
— Yana saroyga borasanlar va podshoning qizi uxlayotgan 
uyning eshigini qoqasanlar! — debdi. O g‘aynilar uzoq yo‘l 
yurib, yarim tunda saroyga yetib boribdilar va malika yotgan 
uyning eshigini qoqibdilar. Qiz qanday qochishni bilm ay, 
yig‘lab o ‘tirgan ekan, hayvonlar oldiga yugurib chiqibdi. 
Ertalab podsho yana qizning g‘oyib b o ‘lganini eshitib kam pirni 
chaqirtiribdi:
— Q izim ni yana o ‘g‘irlab ketibdilar. Borib olib kelsang, 
davlatim ning yarmini beram an, — debdi!
60

---

— Shohim , agar qaytib borsam , sochim ni bittadan yulib, 
g o ‘shtim ni qiym a qilib, suyaklarim ga o ‘t q o ‘yadilar. Endi 
qizingizni ularning qoMidan urushib, qon to ‘kib olasiz, boshqa 
chorasi yo‘q! — debdi kampir. Podshoning am ri bilan behisob 
lashkar to ‘planibdi. Kampirni lashkarboshi qilib tayinlabdi va 
yo‘lga tushishibdi.
Bek behisob lashkarni ko‘rib:
— Endi m eni o ‘ldirib, xotinim ni olib ketadilar. Uyim 
kuydi, xonavayron boNdim, — deb q o ‘rqib ketibdi. Tozi bekka 
tasalli berib:
— G ‘am yem ang, begim , biz lashkar topamiz! Q ani, 
laychavoy, bir vovulla, — deb laychaga buyuribdi.
Laycha vovullagan ekan, hovli itga to ‘lib ketibdi. Shaqal 
uvillagan ekan, shaqallar yetib kelibdi. Sher bilan yo‘lbars 
n a ’ra tortgan ekanlar, sher bilan yoMbarslar yopirilib kelibdi. 
Buni koTgan podsho, uning lashkarlari va kam pir zo ‘rg‘a 
qochib qutulibdilar. Bek esa vafodor hayvonlariga katta ziyofat 
qilib beribdi.
Birlashgan o ‘zar, deb bekorga aytilm as ekan-da.