Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

5.5. Jamg’arma ishi statistikasi 
 
Jamg’arma  ishi  bilan  shug’ullanish  banklarning  muhim  vazifalaridan  biridir.  Bu 
ish bilan O’zbekistonda asosan “Xalq banki” va barcha tijorat banklari shug’ullanishadi. 
Jamg’arma ishining asosiy maqsadi aholining bo’sh turgan pul mablag’larini omonatlar 
orqali davlat ixtiyoriga o’tkazish va uni xalq xo’jaligini rivojlantirishga yo’naltirishdir. 
Omonat  muassasalarining  faoliyati  quyidagi  statistik  ko’rsatkichlar  orqali 
baholanadi: 
1.
 
Omonat muassasalarining umumiy soni 
2.
 
Omonatlar soni  
Omonatlar sonini tahlil qilishda ular alohida belgilari bo’yicha quyidagi guruhlarga 
ajratiladi: 

 
Valyuta turiga qarab: milliy valyuta; chet el valyutasida; 

 
Omonat sub’ektiga qarab: jismoniy shaxslar scheti; yuridik shaxslar scheti; 

 
Omonat muddatiga qarab: muddatli; talab qilinganda; 

 
Omonatchilar  soni.  Omonatlar  soni  bilan  omonatchilar  soni  almashtirilmasligi 
zarur. Chunki bir omonatchi bir nechta omonat ega bo’lishi mumkin; 

 
Jamg’arma ishining rivojlanish darajasi – omonatchilar sonini aholi soniga nisbati 
bilan aniqlanadi; 

 
Omonatning  umumiy  summasi  (odatda  davr  boshiga,  oxiriga  yoki  o’rtachasi 
aniqlanadi); 

 
Omonatning  o’rtacha  razmeri  (bitta  omonatchiga;  bitta  jamg’arma  muassasasiga; 
bir kishiga va h.k.). 

---

 
135 
Ma’lumki,  omonat  muassasalari  naqd  pulni  jalb  qilish  bilan  bir  qatorda 
omonatlarga  pul  ko’chirish  hizmatlarini  ham  amalga  oshiradi,  ya’ni  naqd  pulsiz 
operatsiyalar. Ularga:  

 
Omonatlarga o’tkazilgan naqdsiz mablag’lar tarkibi; 

 
Naqdsiz operatsiyalarni umumiy omonatlar summasidagi ulushi; 

 
Naqdsiz pul o’tkazilgan mablag’larning turib qolishi; 

 
Aholi va tashkilotlarga kassa va hisob-kitobga hizmat ko’rsatish; 

 
Obligatsiya, sertifikat va boshqa qimmatli qog’ozlarni joylashtirish; 

 
Kommunal va boshqa to’lovlarni qabul qilish; 

 
Plastik kartochka va boshqa zamonaviy bank xizmatlari; 

 
Kreditlash; 

 
Valyutalarni almashtirish. 
Jamg’arma  ishi  statistikasi  yuqoridagi  ko’rsatkichlar  hisoblaydi  va  tahlil  qiladi. 
Ular  ichida  omonat  razmeri  eng  muhimdir.  U  bo’yicha  ma’lumotlar  tegishli  xujjatlarda 
davr boshiga, oxiriga so’m (yoki boshqa valyuta) hisobida ko’rsatiladi. Bundan tashqari u 
bo’yicha  kelib  tushgan  va  chiqib  ketgan  omonat  oboroti  ham  berilib  boriladi.  Bu 
ma’lumot  asosida,  statistikada  quyidagi  ko’rsatkichlar  hisoblanadi:  a)  omonatlarning 
o’rtacha qoldig’i va razmeri ko’rsatkichlari; b) omonatlarning oborot ko’rsatkichlari; v) 
omonatlar xarakati ko’rsatkichlari. 
Fikrimizcha,  barcha  ko’rsatkichlar  ichida  omonatning  qoldig’i  ko’rsatkichidan 
muhim  ko’rsatkich  bo’lmasa  kerak.  Negaki,  shu  ko’rsatkich  orqali  omonat 
muassasalarining ish faoliyatiga baho beriladi, ya’ni bu ko’rsatkich paytdan paytga o’sib 
borsa,  omonat  ishi  rivojlanib  borayotganidan  dalolat,  agarda  pasayib  borsa,  ma’lum  bir 
paytga  etganda  qoldiq  nolga  teng  bo’ladi  va  omonat  tashkilotlarining  o’zi  kerak  emas 
muassasalarga  aylanadi.  Bunga  yorkin  misol  sifatida,  o’tgan  asrning  90-yillaridagi 
hozirgi Xalq bankining faoliyatini ko’rsatish mumkin. 
Omonat razmerini umumlashtirib baholash uchun ularning o’rtacha ko’rsatkichlari 
hisoblanadi.  Omonatning  o’rtacha  razmeri  mavjud  ma’lumotga  asosan  bir  necha  usulda 
hisoblanishi mumkin. 
Agarda  omonat  qoldiqlari  davr  boshi  va  oxiriga  berilsa,  o’rtacha  omonat  oddiy 
arifmetik formula bilan hisoblanadi: 
,
2