Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

к
Q
Q
i
Q
Q
i
J
i

















 
Ikkinchi  omilning  ta’siri  tarkibli  siljishlar  indeksi  yoki  quyidagi  formula  bilan 
baholanadi: 
 
Xulosa.  Kreditning  umumiy  hajmida  uzoq  muddatli  kreditlar  xissasi  oshganligi 
munosabati bilan bank daromadi 8,83 % pasaygan. Umumiy ko’rinishda bank daromadi 
0,252  (3,592-3,34)  mln.  so’mga  oshgan.  Ammo  kredit  oborotidagi  salbiy  tarkibiy 
o’zgarishlar   hisobidan bankni mutloq daromadi 0,3368 ((0,0449-0,04771) x 80-(3,592-
3,48)) mln. so’mga kamaygan.      
Ssuda kapitalini qo’ldan  berish  riski  bank  foiz darajasiga katta    ta’sir    ko’rsatadi. 
Risk  yuqori  ekan  deb  ishlamaslik  kredit  tizimini  zaruriyatini  yo’qotadi,  riskni  nazar 
pisand  qilmasdan  ishlash  esa  bankrotlik  sari  yo’l.  Bu  masala  statistikada  o’rtacha  risk 
darajasiga suyangan holda xal qilinadi. 
Bankalarda  yoki  boshqa  kredit  muassasalarida  bitta  tabiiy  va  o’zgarmas  talab 
bo’lish shart: mijozlarni su’bektiv manfaatlari va shart-sharoitlaridan qat’iy nazar  kredit 
operatsiyasini  hamma  bo’laklari    bo’yicha  minimal  samaradorlikni  ta’minlash. 
Boshqacha  aytganda,  kreditni  o’z  muddatida  qaytarish,  bankni      har  bir  operatsiyasini 

---

 
122 
daromadliligini  kafolatlash  talabi  hammaga  deyarli  bir  hil  darajada  bo’lishi  kerak. 
Aytganlarni bir shartli misolda ko’rib chiqaylik. 
 
Qarzdorlar guruhi 
Soni 
Ssudaning o’rtacha 
miqdori 
Qaytarmaslik ehtimoli 
Stavka 
Birinchi 
n
1
 
a
1
 
L
1
 
b 
Ikkinchi 
n
2
 
a
2
 
L
2
 
x
1
 
 

 
Esda tuting L
1
> L
2 
; 1. Noma’lum foiz stavkasi. 
Birinchi  guruh  uchun  bankni  yalpi  daromadi  n
1
a
1
b
1
  larni  ko’paytmasiga  teng. 
Ma’lumki, risk bor. Uning mavjudligi daromadni quyidagi summaga kamaytiradi. 
a
1
n
1
L
1
+ a
1
n
1
L
1
l  Bu erdan samaradorlik (R
1
) teng:  
R
n a b a n L
b
a n
1
1
1
1 1 1
1 1
1

  

(
)
 
Qisqartirishlardan keyin quyidagiga ega bo’lamiz: R
1
=b-L(1+b).  
Yuqorida  keltirilgan  samaradorlik  va  bankning  turli  operatsiyalari  tengligi 
qoidasiga binoan: 
R
1
=R
2
 yoki b-L
1
 (1+b) = x-L
2
 (1+X)  bu erdan, 
X= 

b-L
1
 (1+b) +L
2

:(1-L
2
). 
 
Misol
.  Bank  o’zining  ishonchli  mijozlariga  6%  li  (oylik)  kredit  berdi.  Bu  gruppa 
bo’yicha  risk  darajasi  0,01  ga  teng.  Ishonchsiz  mijozlar  uchun  qanday  foiz  o’rnatish 
kerak (Ularning kreditni qoplash ehtimoli 0,95). 
Shartli parametrlar : b=0,006, L
1
=0,01, L
2
=1-0,95=0,05 
Х






0 06 0 01 1 0 06
0 05
1 0 05
0 1046
,
, (
, )
,
,
,
 
Olingan  natija  shuni  ko’rsatmoqdaki,  banklar  ikkinchi  guruh  mijozlardan  tushgan 
arizalarni  10,46  foizni  qondirishi  mumkin.  Demak,  100  ta  majozdan  10  tasiga  kredit 
berish  mumkin.  Ishonchsiz  va  ishonchli  mijozlarni  o’rganishda  klaster  tahlili  keng 
qo’llanishi bizga ma’lum. Lekin bu ishni darslik doirasida bajarib bo’lmaydi. 
Bank  faoliyatining  statistik  tahlil  qilish  jarayonida  kredit  (ssuda)ni  o’rtacha 
razmeri va muddati ko’rsatkichlari keng qo’llaniladi. 
Kreditning o’rtacha razmeri quyidagi formula bilan aniqlanadi:  



