Vrach nazorati fani bo’yicha o’zlashtiradigan

 
4.2. Shifobaxsh jismoniy tarbiya vositalari va shakllari 
 
Shifobaxsh jismoniy tarbiya vositalariga quyidagilar kiradi: 
1. Jismoniy mashqlar; 
2. Tabiatning tabiiy omillari; 
3. Shifobaxsh massaj; 
4. Mehnat bilan davolash. 
Jismoniy mаshqlar. 
Jismoniy mashqlar ShJT ning asosiy vositasi bo’lib hisoblanadi. Jismoniy 
mashqlar quyidagilarga bo’linadi: 
1. Gimnastik mashqlar; 
2. Amaliy sport mashqlari; 
3. O’yinlar. 
Gimnastik  mashqlar  jismoniy  mashqlarning  asosini  tashkil  etadi. 
Gimnastik mashqlar o’z navbatida bo’linadi: 
A. Nafas mashqlariga: 
a) statik yoki turg’un nafas mashqlari: 
- ko’krak nafas mashqlari; 
- diafragmal yoki qorin orqali nafas mashqlari; 
- to’liq yoki aralash nafas mashqlari; 
- lokal yoki mahalliy nafas mashqlari. 
b) dinamik nafas mashqlari: 
- fiziologik nafas mashqlari; 
-  Strelnikov  bo’yicha  paradoksal  nafas  mashqlari  –  o’pkaning 
ventilyasiyasini oshirish va drenajini yaxshilash uchun beriladi, qo’l va oyoqlar 
bilan birgalikda harakat qilinib, asosiy e’tibor nafas olishga qaratiladi. 

---

 
147 
c) maxsus nafas mashqlari: 
- ritmik yurish – bunda nafas olish yurishga moslashtiriladi, ya’ni 1-nafas 
olinadi, 2-nafas chiqariladi. 
- tovushli nafas mashqlari – tovushli nafas mashqlarini bajarish maqsadida 
unli  va  undosh  harflardan  foydalaniladi.  Bu  mashqlar  o’pka  ventilyasiyasini 
oshirish  maqsadida  qo’llaniladi,  masalan:  nafas  olib,  nafas  chiqarishda  unli 
harflardan  foydalaniladi.  Shuningdek  nafas  yo’llaridan  balg’amni  haydash 
maqsadida nafas chiqarishda undosh harflarni aytish bilan amalga oshiriladi; 
-  drenajlovchi  nafas  mashqlari  –  asosiy  e’tibor  drenajlovchi  dastlabki 
holatlarga  qaratiladi,  ya’ni  unga  talab  shuki,  patologik  o’chog’  bronxlar 
bifurkatsiyasidan,  tananing  bosh  qismidan  yuqori  turishi  kerak.  Quyidagi 
dastlabki holatlar qo’llaniladi: 
a) sog’ yon boshda yotgan; 
b) tizza-tirsak; 
c) qorinda yotib, bosh pastga tushurilgan; 
d) qorinda yotib, oyoq qismi 15˚, 30˚, 45˚ larga ko’tarilgan; 
e) o’tirgan, bosh qismi pastga engashtirilgan. 
B. Umumiy rivojlantiruvchi mashqlarga: 
Umumiy  rivojlantiruvchi  mashqlar  belgilari  bo’yicha  quyidagilarga 
bo’linadi : 
a) anatomik belgisi bo’yicha: 
- yuz, ensa mushaklari uchun mashq; 
- bo’yin, yelka va orqa mushaklari uchun mashq; 
- qo’l mushaklari uchun mashq; 
- qorin oldi mushaklar pressi va tos tubi mushaklari uchun mashq; 
- oyoq mushaklari uchun mashq; 
- butun tana mushaklari uchun mashq. 
b) faollik belgisi bo’yicha mashqlar: 

---

 
148 
-  passiv  mashqlar  –  to’shak  tartibotidagi  bemorlar  uchun  tavsiya  etiladi, 
uslubchi, shifokor, hamshira yoki boshqalar yordamida mashqlar bajariladi; 
- faol mashqlar – bemorlar o’zi mustaqil mashqlarni bajaradi; 
-  ideomotor  mashqlar  –  hayolan  bajariladigan  mashq,  organizmga  
neyroreflektor ta’sir ko’rsatadi; 
c) snaryadlarni qo’llash belgisi bo’yicha mashqlar: 
- snaryadsiz bajariladigan mashqlar; 
-  snaryadlar  bilan  bajariladigan  mashqlar  (gimnastik  tayoqcha,  meditsin-
bol, koptok, sakratgich, halqa, espander, gantella va h.z.); 
- 
snaryadlarda 
bajariladigan 
mashqlar 
(gimnastik 
o’rindiqlar, 
sog’lomlashtiruvchi narvon, sog’lomlashtiruvchi disk va h.z) 
-  mexanoterapiya  –  bunda  tibbiy  asboblar,  apparatlar  va  trenajyorlardan 
foydalaniladi. Tibbiy asboblar – og’izni va lablarni kengaytiruvchi, apparatlar – 
ortopedik  moslamalar,  yordamchi  moslamalar  va  Jom  apparati,  trenajyorlar  – 
veloergometr,  velotrenajyor,  yuguruvchi  yo’lka,  “eshkak  eshish”,  kuch  talab 
qiluvchi trenajyorlar, “chigiritka” trenajyori va h.z. 
d) o’quv-tarbiyaviy belgisi bo’yicha mashqlar: 
- intizomlashtiruvchi mashqlar; 
- tayyorlovchi mashqlar; 
- tuzatuvchi (korrektsiyalovchi) mashqlar; 
- mos harakatli (koordinatsiyaga) mashqlar; 
- ritmoplastik mashqlar; 
- muvozanat uchun mashqlar; 
- tirmashish mashqlari; 
- o’rmalash mashqlari; 
- osilib turish mashqlari; 
- irg’itish mashqlari; 
- sakrash mashqlari; 
- qarshilikda bajariladigan mashqlar. 

---

 
149 
Amaliy  sport  mashqlari  –  bu  mashqlar  yordamida  yuklamalarga 
moslashtirish, oshirib borish, qon va limfa aylanishlari, modda almashinuvining 
yaxshilanishi  amalga  oshiriladi.  Ularga  quyidagilar  kiradi:  yurish,  yugurish, 
o’tirgan  va  turgan  holatlarda  eshkak  eshish,  suzish,  chang’i  va  konki  uchish, 
velosiped haydash. 
O’yinlar – ular quyidagilarga bo’linadi: 
-  kam  harakatli  o’yinlar  –  shaxmat,  shashka  va  h.z.  Bunda  bemorlarni 
kasallikdan  chalg’itish,  emotsional-ruhiy  holatiga  ta’sir  etish,  e’tiborini 
kuchaytirish amalga oshiriladi; 
- harakatli o’yinlar – stol tennisi, badminton, kegelban, kreket va h.z. Ular 
yordamida  bemorlarning  emotsional  holati  yaxshilanadi,  harakat  kengligi 
oshiriladi, o’sib boruvchi yuklamalarga organizm moslashtiriladi; 
-  sportga  oid  o’yinlar  –  voleybol,  basketbol,  futbol  va  h.z.  Ular  ham 
bemorlarning  emotsional  holatini  yaxshilaydi,  o’sib  boruvchi  yuklamalarga 
organizmni moslashtiradi.