Voyaga yetganlik va voyaga yetmaganlarni emansipatsiya qilish nazariya va amaliyot muammolari

“Mulkiy xarakterda bo‘lishi bilan birga ijtimoiy 
xavfi katta bo‘lmagan va uncha og‘ir bo‘lmagan qilmishlari uchungina o‘n 
to‘rt yoshgacha bo‘lgan bolalar shaxsan javobgar bo‘lmaydilar”
. Ushbu 
qoidani ayni paytda O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksining 29-
moddasining uchinchi qismiga kiritish kerak. Qonun o‘n to‘rt yoshgacha bo‘lgan 
bolalarni ikki guruhga bo‘lishni nazarda tutadi: 
1) Olti yoshgacha bo‘lgan bolalar; 
2) Olti yoshdan o‘n to‘rt yoshgacha bo‘lgan bolalar; Fikrimizcha, o‘n to‘rt 
yoshgacha bo‘lgan bolalarni uch guruhga bo‘lish maqsadga muvofiqdir. 
1) Olti yoshgacha bo‘lgan bolalar; 
2) Olti yoshdan o‘n yoshgacha bo‘lgan bolalar; 
3) O‘n yoshdan o‘n to‘rt yoshgacha bo‘lgan bolalar. 
Olti yoshgacha bo‘lgan bolalar.
Ularning mustaqil ravishda yuridik xatti-
harakatlar qila olmasliklari nazarda tutilgan. Amaliyotda esa ularning kichik 
moddiy qiymatdagi bitimlar tuza olishlari va o‘z harakatlari bilan o‘z ehtiyojlarini, 
albatta, ota-onalari topshirig‘i asosida qondira olishlari kuzatilmoqda. Mazkur 
fikrlarni besh yoshgacha bo‘lgan bolalarga nisbatan to‘liq tadbiq etish mumkin 
emas. Chunki juda yosh bo‘lgan bolalarni ijobiy tomonga ijtimoiylashuvi uning 
o‘z yoshiga nisbatan bajara olish imkoniyatiga ega bo‘lmagan harakatlarni qilishga 
undaydi va shaxs bir pog‘ona oldinga qarab tezroq intiladi. Buni biz besh yoshli 

---

60 
bolalarni maktabga borish (ayniqsa, qishloq joylarida) hollarida ko‘rishimiz 
mumkin. Bu, albatta, jamiyat nuqtai-nazaridan ijobiy holatdir. 
Olti yoshdan o‘n yoshgacha bo‘lgan bolalar.
Bu yoshda har bir shaxs 
uchun yangi dunyo sahifasi ochiladi, ya’ni maktab davri boshlanadi. Shaxsda 
o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan holda real hayotga kirishib ketishi kuzatiladi, fuqarolik 
huquqiy munosabatlarga kirishadi va quyidagi harakatlarni bajarish zaruriyati 
tug‘iladi hamda tegishli fuqarolik munosabatlariga o‘zi yoki birovning ko‘magi 
bilan kirishadi. Besh yoshli bolaga qaraganda mulkiy qiymati sezilarli darajada 
yuqori bo‘lgan og‘zaki, tekin manfaat ko‘rishga qaratilgan bitim yoki boshqa oldi-
sotdi shartnoma (bitim) larni tuza oladi.