Voyaga yetganlik va voyaga yetmaganlarni emansipatsiya qilish nazariya va amaliyot muammolari

X U L O S A 
Fuqarolik 
huquqida 
voyaga 
yetganlik 
va 
voyaga 
yetmaganlarni 
emansipatsiyasi bilan bog’liq munosabatlarda huquqiy, nazariy va amaliy jihatdan 
tizimli tahlil qildik. Emansipatsiya atamasining kelib chiqishi va bugungi kunda 
qator davlatlarda turli xil ma’nolarda ishlatilishini ko‘rib chiqdik. Bu atama ma’no 
jihatdan umumiy va yagona xarakterga ega bo‘lib, asl ma’nosi huquqlarni 
tenglashtirishdir. Tarixiy kelib chiqishiga ko‘ra emansipatsiya asosan biror 
qatlamning sha’ni va qadr-qimmati bilan bog‘liq huquqlarini turli xil 
kamsitishlardan himoya qilish uchun xizmat kilib kelgan. Shu bilan birga avvaldan 
huquqiy mavqei ataylab pastga urib kelingan ijtimoiy qatlamning huquqlarini 
birdan (revolyutsion tarzda) boshqalar bilan tenglashtirilishida yuridik vosita 
bo‘lgan. Bundan shuni bilib olish mumkinki, emansipatsiya holatini qo‘llash 
umumiy xarakterga ega bo‘lgan, ya’ni ommaga nisbatan tatbiq etilgan. Hozirgi 
zamon fuqarolik huquqida esa bu holat yagona (individual) shaxsga nisbatan 
qo‘llaniladi. Bu yerda bir nechta huquq sohalaridagi notengliklarni tenglashtirishni 
emas, balki bitta huquqni, ya’ni fuqarolik huquq normalaridagi huquq va qonuniy 
manfaatlarni tenglashtirish nazarda tutiladi. Buning uchun ikkita jihatga e’tibor 
beriladi: 
1. Shaxsning ijtimoiy holati, ya’ni oilaviy ahvoli yoki qanday oilada tarbiya 
topayotganligi va ota-onasining unga nisbatan munosabati. Ya’ni, emansipatsiyani 
qo‘llash uchun ota-onaning bolasiga nisbatan munosabati albatta ijobiy bo‘lishi 
kerak. 
2. Mehnatga qobiliyatliligi, ya’ni o‘zi mustaqil ravishda mehnat qila olish 
va qilgan mehnatiga yarasha ish haqini talab qila olishdir. 
Mana shu ikkita jihatning shaxsda mavjud bo‘lishi hamda uning vasiylari va 
homiylarining roziligi shu shaxsning bevosita sud tomonidan voyaga yetgan deb 
e’lon qilishga asos bo‘ladi. 
Ushbu munosabatlarda fuqarolik huquqi nuqtai nazaridan olib qaraganda 
voyaga yetgan shaxs ya’ni, Fuqarolik kodeksining 22-modadsiga asosan 18 yoshga 

---

67 
to’lgan shaxs bilan emansipatsiya qilingan shaxsning huquq va majburiyatlari 
go’yoki tengdek ko’rinadi. Ammo, masalaga huquqiy, nazariy va amaliy jihatdan 
yondashadigan bo’lsak, emansipatsiya qilingan shaxs va voyaga yetgan shaxsning 
huquq va majburiyatlarida o’zaro nisbatlar borligini ko’rishimiz mumkin. 
Shuningdek, emansipatsiya bilan bog’liq munosabatlarini tartibga soluvchi 
huquqiy normalar ham hozirgi ijtimoiy rivojlanish bosqichlaridan biroz orqada 
qoldandek. 
Voyaga yetganlik va voyaga yetmaganlarni emansipatsiya qilishning 
huquqiy, amaliy hamda nazariy jihatdan tahlil qilgan holda ushbu munosabatlarda 
bir qancha muammolar hamda amaldagi qonunchilik normalarida bir qator 
kamchiliklar bor deb hisoblaymiz.