Voleybol, basketbol nazariyasi va uslubiyati kafedrasi a. A. Pulatov, m a qdirova sport pedagogie

baland:
to‘p mo‘ljaldan baland berilayapti; 
past:
to‘p moijaldan past berilyapti.
0 ‘zaro aloqa uchun qoilaniladigan bunday oddiy so‘zlar 
(alohida yoki bir necha atamalar bilan, masalan, «baland» va 
«zich»)dan foydalanish tushuntirishda vaqtni tejaydi va mashg‘u- 
lotni yanada samarali qiladi.
Belgilangan lug‘atdan foydalanish ham ko‘rsatma berish uchun 
qulay, bu tanqid qilish uchun qo‘llanmaydi. Barcha o‘yinchilar 
bunday o‘zaro aloqada bo‘lishda ulami bogioachi bilan ishlashda 
qoilashi lozim. Muhimi, — bu ijobiy natija berishi darkor.
♦ 
Bunday atamalaming barchasini milliy terma jamoalarda
qo
‘Hash kerak emas, ularyetakchi, aksariyat jamoalar ushbu
atamalardan deyarli foydalanmaydi. Muhimi, sizning
jamoangiz tizimni bilishi.
Himoyani uyushtirishda har bir bo‘limga (partiyada) nom yoki 
nomer beriladi, shu orijali o‘yinchilar nimani kutishini biladi: 
to‘pning balandligi, yo‘nalishi, to‘r bo‘ylab joylashishi kabi ma’lu- 
motlar.
Sizning jam oangiz imkoniyatiga mos bo‘lgan zonalarda 
joylashishning bir necha variantlarini yaratish kerak. Bogiovchi 
qaysi zonani maqsadli joy sifatida qo‘llashini belgilash lozim. 
Odatda, agar jamoa to‘r bo‘ylab ajratilgan to ‘qqiz zonali tizimni 
qoilasa, unda bogiovchi 5 zonadan harakatlanishni boshlaydi. 
Agar jamoa yetti zonali tizimdan foydalansa, unda bogiovchi 
6 zonadan harakatlanadi. Yosh jamoa jastlab to ‘r bo‘ylab uch 
zonali tizimni qoilaydi, har bir oldingi chiziq o ‘yinchisiga 
bittadan zona.
Bir jamoa uchun baland qanot hujumchilariga 5 va 4-boshqa 
jamoa uchun joriy qilinishi mumkin. Ko‘p jamoalar to‘pning 
balandligiga qarab zona nomerini almashtirib turadi. Masalan, 
3-zonada to‘pning balandligi 3 fut boisa, 33 dan toki 3 gacha 
qisqartirilishi mumkin. Muhimi, to ‘r bo‘ylab va orqa zonada 
shunday boiishi kerakki, har bir tizimdagi zonalarga umumiy 
atamalar mayjud boiishidir.
126

---

Bogiovchilaming o‘ynashi g‘alaba keltirsa, bunga ruxsat berish 
iozim va rag‘batlantirish kerak! Bunday ko‘rsatmani olgan bog‘- 
lovchi o‘yin amaliyotida uni qoilaydi. Agar barcha oiyinchilar 
maydonchada o4z rollarini yaxshi tushunsa, unda ular bir xil 
darajada yagona maqsad sari harakatlanadi. Chalgitib (aldab) to‘p 
tashlash o‘yinning bir qismi hisoblanadi, lekin asosiysi hujumchilar 
har bir to ‘pni o‘ynashda mashg‘ulotda ham, turnirlarda ham 
ko‘plab hayajonlanish holatlarini his qiüshlari kerak.
Taktik malakalaming shakllanishi mashg‘ulotga kombinatsion 
mashqlarni qo'shish vaqtidan boshlanadi. M asalan, trener 
bogiovchi o‘yinchidan muayyan holatdan tezkor (portlovchi) 
harakat qilishni va to‘pni hujumchiga mos yo‘nalishda uzatishni 
iltimos qilishi mumkin. 0 ‘zi qarshi tomonda to‘siq qo'yuvchilar 
holatini kuzatadi va to‘pga to‘g‘ri zarba berish yoiini tashlashga 
turtki beradi. Bunday imkoniyatlami yaratish mashg‘ulotda bog‘- 
lovchilar ko‘nikmalarini rivojlantiradi, to‘g‘ri qaror qabul qilishga 
o‘rgatadi va o‘yinda muvafFaqiyatga olib keladi.
Oldinga-orqaga muammosi
Bogiovchi o‘yinchi to'pni har qanday yo‘nalishda uzata olishi 
muhimligini inobatga olsak, bu mashq to‘pni aynan peshona- 
ustidan uzatish malakasini mustahkamlaydi.
Maqsadi
Amaliyotda oxirgi daqiqalarda to‘p yo‘nalishiga chiqib to‘p 
uzatishni bajarish.
Shaylanish
Bogiovchi o‘yinchi maydonning 6-zona to‘r oldida — A 
tomonda turadi. Trener to'pli savat bilan orqaroqda — maydon 
o ‘rtasida turadi. Nishonlar 1 va 9-zonalarda bo‘sh savatlar bilan 
joylashadi.
Mashqni qoilash
1. Trener bogiovchi o‘yinchiga toepni uzatadi.
2. Trener «front» deb komanda beradi — bordiyu, to‘p maydon 
tashqarisiga chiqib ketib, bogiovchiga kelguncha «orqaga» 
buyrug‘ini beradi.
127

---

3. Bogiovchi o‘yinchi to‘pni oldinga — 4-zonaga yoki orqaga — 
zom aga uzatadi.
4. Bogiovchi o ‘yinchi 24 m arta to ‘g‘ri yo'nalishli to ‘p uzatishga 
harakat qiladi.
T r e n e r k o ‘rs a tm a s i
B ogiovchi o ‘yinchi to 'p n i qay tom onga yo‘naltirishni o ‘zi 
hal qilishiga qo‘yib bering.