V=k[A]a [B]

6.1.5. Katalizatorlarning faolligi
Katalizatorlarning muhim xususiyatlari quyidagilardan iborat:
a) faolligi;
b) selektivligi (tanlov tasir etishi);
v) unumdorligi:
g) solishtirma sirti:
e) regeneratsiyalanishi
Gomogen va geterogen katalizatorlar uchun yuqoridagi xususiyatlarni qisqacha ko‘rib chiqamiz.
Katalizator faolligi (В_К) katalizator ishtirokida reaksiyaning nisbiy tezlanishi bo‘lib, quyidagi tenglamalar (6.1 va 6.2) bilan ifodalanadi:
B_K = V¹/V (6.1) B_K = k¹/k (6.2)
Bunda V¹ va V reaksiyaning katalizator ishtirokida va katalizatorsiz holatdagi tezligi; k^1, k- mos ravishda reaksiyalarning tezlik doimiysi).
Katalizatorlarni taqqoslashda ularning solishtirma faolligidan foydalaniladi. Gomogen katalizda sirt faolligi o‘rniga katalizatorning birlik konsentratsiyasiga keltirilgan reaksiya tezligi, geterogen katalizda esa berilgan haroratda katalizator sirt birligiga mos keluvchi reaksiya tezligi qo‘llaniladi.
Arrenius tenglamasiga aosan tezlik doimiysi quyidagicha ifodalanadi:
k=Ae  (6.3)
Bundan kelib chiqib VK ni quyidagicha ifodalash mumkin:
В_К =exp (∆E_a/PT) (6.4)
Bu tenglama yordamida Е_а ning katalizator ishtirokida va katalizatorsiz reaksiya uchun qiymatini bilga holda VK ni hisoblash mumkin.
Misol: С₄Н_10(с) →izo - С₄Н_10(с)
Reaksiyaning faollanish energiyasi Al₂B₆ katalizator ishtirokida 53⁰С da 38,5 kDj/mol ga teng. Ushbu reaksiya berilgan sharoitda katalizatorsiz amalga oshirilganda faollanish energiyasi 57,2 kDj/mol bo‘lsa, katalizatorning faolligini aniqlang.
Yechish: Hisoblash uchun (6.4) tenglamadan foydalanamiz:
В_К =exp (∆E_a/PT) T=273 +53 =326 K
bunda В_К =exp (57,2 -38,5) /(8,314х326)=ехр (57,2·10³ – 38,5·10³)/ (8,314х326)=992.
Turli xil katalizatorlar uchun ularning katalitik faolligini miqdoriy jihatdan solishtirishda quyidagi kattaliklardan foydalaniladi:
a) doimiy haroratda moddalarning reaksiyaga kirishish darajasi;
b) boshqa sharoitlar bir xil bo‘lganda, bir xil reaksiyaga kirishish darajasiga mos keluvchi reaksiya harorati;
v) reaksiyaning tezlik doimiysi (agar katalizator ishtirokida reaksiya tartibi o‘zgarmasa):
g) faollanish energiyasi qiymati (Arrenius tenglamasidagi predeksponensial ko‘paytuvchi (A) o‘zgarmaydigan holat uchun).