Veterinariya virusologiyasi

Nyukasl kasalligi virusi.
Nyukasl kasalligi (parrandalar psevdo o‘lati) tovuq indyuk yuqori kontagioz kasalligi bo‘lib boshqa o‘y va yovvoyi qushlar kamroq kasallanadi.
Kasallik barcha qushlarda tarqalgan bo‘lib juda katta iqtisodiy zarar keltiradi va o‘ta havfli kasalliklar guruhiga kiradi.
Klinik belgilari va patologoanatomiyasi kasallikning yashirin davri 5-15 kunni tashkil etadi. Uning simptomlari ancha xilma xildir. O‘tkir kechishda 3-4 kun ichida barcha parrandalar o‘ladi. Subklinik kechishda epizootik shtammning virulentligiga, parrandaning yoshi va immunologik holatiga va qushilib ketadigan infeksiyalarga bog‘liq bo‘ladi.
Kasallikning klinik namoyon bo‘lishini 4 ta shakli farqlanadi.
Asab shaklida, holsizlik, kuchsizlik, nafas organlari funksiyasining buzilishi, diareya suyuq yashil fekaliyda qon aralash bo‘lishi, muskullar tremari, bo‘yin muskullarida og‘riq, opistatonus belgilari kuzatiladi. Oyoqlar va qanotlar falajlanishi kuzatilishi mumkin. Asosiy patologo anatomik o‘zgarish ovqat hazm qilish traktining gemorragik qon quyilishdir. Kasallikning bu shakli yuqori patogen (velogen) Osiyo shtammlari tomonidan chaqiriladi deb hisoblanadi.
Ikkinchi shakli asosan nafas olish organlarining (yo‘tal bo‘lishi) va asab tizimi zararlanishi bilan xarakterlanadi kasallik 10% dan 50% gacha kasallangan parrandalar o‘ladi. Jo‘jalar 90% gacha o‘lishi mumkin.
Uchinchi shaklida katta parrandallarda o‘tkir respirator kasallik va yosh hayvonlarda letal oqibatga olib keluvchi asab tizimi zararlanishi ko‘rinishida kechadi (lizogen shtammlar chaqiradi).
To‘rtinchi shakli eng engil kechadi va lektogen shtammlar tamonidan – chaqirilib kasal parrandalarda respirator va germenativ trakning engil zararlqanishi (ooforig, silpingit) kuzatiladi.
Tuxum qo‘yish 7-22 kungacha to‘xtaydi. Patologoanatomik yorib ko‘rishda burun og‘iz qizilo‘ngach shilliq pardasi yallig‘langan, jig‘ildon massa bilan to‘lgan. Bezli va muskulli oshqozon chegarasida qon quyilishlar, taloq kattalashgan rangsiz va dog‘lar paydo bo‘ladi. Tuxumdan geperiyamiyalangan tuxum hujayralar kattalashgan ba’zan yorilib ketgan yurak muskullariga qon qo‘yilgan, kuylakchasida eksudatlar to‘plangan.
Hiqildoq va traxiyaning shilliq qavati kataral yallig‘langan. Ichaklarda o‘tkir kataral, geperemiya va qon quyilishlar kuzatiladi.
Virus virioni 120-300 nm gacha. Qobig‘i 8 nm gacha uzunlikdagi bo‘rtik yoki iplarga ega bo‘lib antigen komponentlarini saqlaydi.
Virus past harorat ta’siriga chidamli va muzlatilgan holda 2 yilgacha faolligi saqlanadi. 1-2% li formalin, 1-2% o‘yuvchi natriy, 1% li sovutilgan krezol, 3-4% li fenol virusni tezda o‘ldiradi.
Virus pH 2-10 atrofida bo‘lganda chidamli ultra tovush ta’sirida tezda parchalanadi. Virus antibiotiklar ta’siriga chidamli.
N’yukasl kasalligi virusi V antigen (gemagglyutinin va neytraminidaza) va S antigen (RNP) saqlaydi.
Virus neytrallovchi va antigemagglyutinatsiyalovchi antitelolar sintezini induksiyalaydi.
N’yukasl kasalligi virusi ko‘plab turdagi qushlarda topilgan.
Virus parenximatoz organlarda, suyak va bosh miyada, mushaklarda, traxeya shilimig‘ida, yo‘g‘on va ingichka ichaklarda, turli ajratmalarda bo‘lishi mumkin.
Kasallikning manbai kasal parrandalar yuqumli kasal va sog‘lom hayvonlarda kontakt orqali, shuning infeksiya tushgan suv va ozuqa qoldiqlari orqali yuqadi.
Diagnoz epizootologik, klinik va patologoanatomik ma’lumotlar tekshirishlari (virusni identifikatsiyalashda NR va GATR qo‘llaniladi)ga asosan qo‘yiladi.
Kasallikni yuqumli bronxit, laringotraxeit klassik parranda o‘lati (gripp A), mikoplazmozdan farqlanishi lozim.
Profilaktika maqsadida bir necha xil vaksinalar qo‘llaniladi.