Veterinariya virusologiyasi

Marek kasalligi
Marek kasalligi (parrandalarning neyrolimfomatozi, paraligi epizootologik neyroensefalomiyaliti, yuqumli neyrogranulematozi) yuqori kontagioz virus kasalligi bo‘lib tovuq va kurkalarda ikki xil shaklda klassik (periferik va markaziy nerv sistemasining zararlanishi) va o‘tkir (limfoid leykoz) namoyon bo‘ladi.
Virus kasalliklari ichida bu kasallik 1-raqamli kasallik hisoblanadi.
Klinik belgilari va patalogoanatomiyasi kasallikning klassik shaklida inkubatsion davr 14-20 kunni tashkil etadi.
Kasallik periferik va markaziy asab tizimining zararlanishi bilan xarakterlanib, oqsash, ataksiya, qanotlar osilishi, dumni va falajlanishlari namoyon bo‘ladi. Ko‘z qodagig‘i yo‘q bo‘lib ketish darajasida va natijada qisman yoki to‘liq ko‘r bo‘lib qolish yuz beradi.
O‘tkir kechishda Marek kasalligida 4-22 haftalik jo‘jalar kasallanadi. Xo‘jalikda kasallik to‘satdan boshlanadi, tez kechadi, ko‘plab “tranzit falajlanishlar” da ko‘rinadi. 5-7 kunda 1-2 oylik jo‘jalarning deyarli hammasi kasallanadi va chiqish sezilarli bo‘ladi. 2-6 haftadan so‘ng ichki organlarda limfoid o‘smalar rivojlanishi natijasida o‘lim soni keskin oshadi.
Kasal parrandalarda depressiya, kuchli hansirash, ataksiya, ko‘z kamasok pardasining falajlanishi va depigmentatsiyasi, usishdan oldin falajlanishlar degidratitsiya va oriqlash kuzatiladi.
Kasallik o‘chog‘i paydo bo‘lgach 1-2,5 oyda eng ko‘p o‘lim (30% gacha) kuzatiladi.
Klassik shaklda kasallangan parrandalarning nerv sistemasi diffuz o‘choqli kalinlashuvi, rangining o‘zgarishi va ko‘pincha (20% gacha) ichki organlardan asosan tuxumdon va urug‘donda o‘smalar rivojlanganini ko‘rish mumkin.
O‘tkir kechishidan o‘lgan parrandalarning ichki organlari, terisi, muskullarida o‘smalar periferik va markaziy asab tizimida zararlanishlar kuzatiladi.
Virus virioni ikosaedr shaklida, kattaligi 85-100 nm (ba’zan 150-170 nm), 162 ta kapsomerlar soni 162 ta qobiqqa ega.
Marek viirusi hujayra bilan bog‘langanligi sababli hujayraning struktura butunligi saqlanganda faollik ko‘rsatadi.
Pat follikulasining qurigan epiteliy hujayralarida virus 8 oygacha saqlanishi mumkin.
-65⁰ da virus uzoq vaqt -20 ⁰ da vaqtda esa 4 oygacha virus virulentligini saqlaydi.
Ko‘p marta muzlatish va eritishiga chidamli. Ultratovush ta’siriga 10 daqiqagacha chidamli. 4⁰ da 2 xaftada, 20-25⁰C da 4 kunda 37⁰ da 18 soatda va 60⁰C da 10 daqiqada hujayradan ozod bo‘lgan virus to‘liq termoinoktivatsiyalanadi.
Virus 6 ta antegingacha ega bulib ulardan uchtasi A, V va S, antegenlar ayniqsa muhim. Zararlangan parrandalar qonida virus neytrallovchi va pritsipitatsiyalovchi antitelolar topiladi.
Tabiiy sharoitda marek kasalligi tovuq, indyuk, bedana, fazan, o‘rdak, oqqush, kuropatkalarda aniqlangan.
Jo‘jalar hayotining birinchi 2 xaftasida ayniqsa kasallikka sezgir bo‘ladi.
Infeksiya yuqgan parrandalar klinik belgilar namoyon bo‘lishida virusni qonda uchratish mumkin. Virus leykotsitlar bilan tarqalib limfoid organlar hujayralarida (fabritsiy sumkasida, taloqda, timusda, ko‘r ichakda) bo‘yrak kanalining epiteliy hujayralarida, ayniqsa pat follikulasining epiteliyasida ko‘payadi.
Virusni 1 kunlik jo‘jalarda, tovuq embrionlarida, tovuq va o‘rdak embrionining fibroblari va buyragi hujayralarida o‘stirish mumkin.
Kasallik asosiy manbai kasal hayvonlardir. Virus respirator yo‘l orqali kiradi. Virusni kasal hayvonlar nafas va hazm yo‘li ekskretlari bilan pat follikulasining epiteliyasi va qazg‘oq bilan ajratishi mumkin.
Diagnoz kliniko – epizootologik ma’lumotlar, patalogoanatomik va gistologik o‘zgarishlar va virusologik tekshirishlar natijasiga ko‘ra qo‘yiladi.
Kasallikni oldini olishda bir necha xil vaksinalar mavjud.