Veterinariya diagnostikasi va oziq-ovqat xavfsizligi fakulteti epizootologiya, mikrobiologiya va virusologiya kafedrasi veterinariya fanlari nomzodi, dotsent

Patogenlik va virulentlikni keltirib chiqaradigan omillar

Patogenlik va virulentlik mikrobning makroorganizmda parazitlik qilish jarayonida shakllangan kompleks xususiyatlardan kelib chiqadi. Mikroblarda patogenlikning paydo bo’lishi unu makroorganizmga kirishi va tarqalishini ta’minlaydigan himoya vositalariga qarshi turish va hayotit zarur tizimlarini shikastlash kabi qator xususiyatlarni orttirishi bilan bog’liq. Mikrobni patogen bo’lishida avval invazivlik xususiyati paydo bo’lib, mikrobni yangi yashash muhiti – xo’jayin organizmga kirishga imkon beradi. Keyin antifagositli xususiyat paydo bo’ladi. U mikrobni organizmning fagositar tizimi hujayralaridan himoyasini ta’minlaydi. Bu ikkala xususiyat mikroorganizmlarda agressivlikni paydo qiladi, organizmga kirgan mikrobni yashashi, ko’payishini, ya’ni populyasiyasi sonini ortishini ta’minlaydi, qaysiki infeksion jarayonning davom etib rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Maxsus shikastlashni chaqirish qobiliyati patogen mikrobni toksigenlik xususiyatlari bilan bog’liq. Patogenlikni ifodalovchi barcha xususiyatlar mikrob ishlab chiqaradigan biologik faol moddalar ta’sirida namoyon bo’lib, patogenlik omillari sifatida uch kategoriyaga bo’linadi: 1) invazivlik funksiyali; 2) antifagositar funksiyali; 3) toksinli funksiyali patogenlik omillar.

Invazivlik funksiyali patogenlik omillar. Makroorganizmga kirishi, o’tishi uchun patogen mikrob shilimshiq qavat, teri qoplami va boshqa to’qima to’siqlarini yengib o’tishi kerak. To’qimadan o’tish negizida qo’zg’atuvchi fermentlari bilan makroorganizm to’qimasini tashkil etgan moddalarning o’zaro molekulyar ta’siri yotadi. Patogen mikroblar to’qimalarning asosiy moddalarini depolimerlaydigan fermentlarni ishlab chiqaradi, bu uning o’tkazuvchanligini orttiradi hamda qo’zgatuvchini kirishi va tarqalishiga imkon yaratadi. Fermentlarning soni va patogenlik ta’siri turli xil.
Gialuronidaza fermenti - biriktiruvchi to’qimaning asosiy komponenti bo’lgan gialuron kislotasini gidrolizini chaqiradi, parchalaydi. Uni Cl.perfringens, gemolitik streptokokklar, brusellalar sintezlaydi.
Neyrominidaza (sialidaza) fermenti – har xil uglevodlardan glikozid bog’ bilan bog’langan sial kislotalarni ajratadi. Organizm epiteliysini yuza strukturalari va boshqa hujayralarini depolimerlaydi hamda burunning sekretlarini, ichakning musinos qavatini suyultiradi. Organizmda har xil patologik o’zgarishlarni paydo qiladi.
Kollogenaza fermenti – kollagen, jelatina va boshqa birikmalar tarkibiga kiruvchi, prolini bor peptidlarni gidrolizlaydi. To’qima oqsillarini intensiv parchalaydi, mushak to’qimalarini eritadi, mikrobni to’qimada tarqalishiga imkon beradi. Yomon sifatli shish qo’zg’atuvchilari, ayniqsa Cl. histolyticum ko’p miqdorda sintezlaydi.
Lesitinaza fermenti– hujayra va mitoxondriya membranasi tarkibidagi lesitinni gidrolizlaydi.
Fibrinolizin fermenti– plazminogenni proteolitik ferment –plazminga aylantiradi. Mikrobni to’qimada tarqalishiga qarshilik qiluvchi, yallig’lanishda hosil bo’lgan fibrin quyqalarini eritadi va o’chaqda qo’zg’atubchining tarqalishiga imkon yaratadi. Streptokokklar, stafilokokklar va yersiniylarda fermentning biosintezi aniqlangan.
Koagulaza fermenti - qon plazmasini quyuqlashtirib qo’zgatuvchi atrofida fibrinli to’siq hosil qiladi va bakteriyaning toqimada uzoq saqlanishiga sharoit yaratadi, fagositoz, lizisni qiyinlashtiradi.
DNK-aza (dezoksiribonukleaza) – odatda mikrob kirgan joyda yallig’lanish ochog’idagi leukositlarning parchalanishida paydo bo’ladigan nuklein kislotalarini depolimerlaydi. Stafilokokklar, streptokokklar, klostridiyalar va ba’zi boshqa mikroblar ishlab chiqaradi.