Vazirligi urganch davlat unversiteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
[ 3 ]. G.S.Landsberg “Optika” Toshkent-“o’qituvchi” 1981. 

---

2.3.Magnit maydonida yorug’likning ikkilanib sinishi. 
(Kotton-Muton hodisasi) 
Elektr maydonida nurning ikkiga ajralib sinishiga o’xshash magnit maydoni 
ta’sirida ham sun’iy anizotropiya yuzaga keltirish mumkin.Agar anizotrop 
molekulalar o’zgarmas elektr momentiga ega bo’lganiga o’xshab qo’shimcha 
ravishda o’zgarmas magnit momentiga ega bo’lsa (paramagnit jism), ularning 
magnit maydoni ta’siri ostidagi harakteri elektr maydonida bo’ladigan hodisaga 
o’xshash bo’lishi kerak.Garchi alohida molekulalar anizotrop bo’lsa-da, tashqi 
magnit maydoni bo’lmaganda molekulalar xaotik joylashgani tufayli muhit 
makroskopik jihatdan izotrop bo’ladi.Molekulalarning bu tashqi maydonga nis- 
batan ma’lum tartibda joylashib qoladi.Anizotrop molekulalarning ma’lum tartibda 
joylashishi oqibatida butun muhit anizotropiya xossalariga molik bo’ladi, bu 
xossalarni odatdagi usul bilan kuzatish mumkin.Haqiqatan ,ham, yorug’likning 
tarqalish chizig’iga ko’ndalang yo’nalgan kuchli magnit maydoni ta’siri ostida 
nurning ikkiga ajralib sinish hodisasi yuz bergani aniqlandi. Bu tajribaning 
sxemasi Kerr hodisasini kuzatishda qo’llanilgan sxemaga o’xshaydi. Magnit 
maydonida nurning ikkiga ajralib sinish hodisasining bu tajribalarga asoslanib 
chiqariladigan qonuni Kerr hodisasining qonuniga o’xshaydi, masalan, bu qonun 
quyidagi ko’rinishda bo’ladi: 
𝑛
𝑒
— 
𝑛
0
= D
𝐻
2
yoki
𝛿
𝜆
=
𝑙(𝑛
𝑒
−𝑛
0
)
𝜆
=Cl
𝐻
2
(12) 
buyerda H — magnit maydonining kuchlanganligi, C = 
𝐷
𝜆
muhitning xossalariga 
bog’liq bo’lgan doimiy miqdor. Bu doimiyning qiymati juda kichik, shuning uchun 
katta hajmlar ichida kuchli maydonlar hosil qilishga imkon beruvchi kuchli magnit 
ishlatish tufayli natija olish mumkin bo’ldi. Masalan, nitrobenzolda
C = 2,53 
∙ 10
−12
SGSM ekanligi topilgan. Bu esa, masalan, 20000 E maydonda 
yorug’likning yo’l uzunligi 8 sm bo’lganda ikki komponentaning yo’l farqi 0,008 λ 
ga teng ekanini bildiradi; bu yo’l farqi fazalarning atigi 
3°
li farqiga mos keladi. 
Tavsif etilayotgan hodisaning qonuniyatlari va nazariyasi Kerr hodisasining 
qonuniyatlari va nazariyasiga butunlay o’xshaydi. 

---

Magnit maydonida yorug’likning ikkiga ajralib sinish hodisasi 1905 yilda 
Kotton va Muton tomonidan kashf etildi. Bu hodisani mohiyati quyidagidan iborat 
(17-rasm). Magnitning ikki qutblari o’rtasiga izotrop suyuqlikni joylashtirsak, 
magnit maydoni ta’siri ostida izotrop jism bir o’qli kristall hossasiga ega bo’ladi va 
bu jismning optik o’qi magnit maydon yo’nalishiga parallel bo’ladi. Bu holda ham 
yorug’lik ikkiga ajralib sinadi: oddiy va g’ayrioddiy nurlar hosil bo’ladi. (O va N 
nurlar).