Vazirligi urganch davlat unversiteti

 
 
Kuchli yorug’lik impulsining elektr maydoni tufayli yuz bergan Kerr 
hodisasi. 

---

 
Yuqorida izotrop muhitda o’zgarmas elektr maydoni ta’siri ostida 
nurning ikkiga ajralib sinish hodisasi yuz berishi to’g’risida gapirib 
keldik.O'zgaruvchan elektr maydonida va xatto yorug’ lik to’lqinining 
maydonida ham shunday hodisa yuz beradi. 
Lazerlar texnikasining rivojlanishi elektr maydonining kuchlanganligi 
juda katta qiymatlarga erishadigan yorug’lik impulslari chiqarishga imkon 
berdi; kuchli yorug’lik impulsining maydoni ta’siri ostida suyuqliklarda 
nurning ikkiga ajralib sinish hodisasi yuz berishi eksperimentda isbot etildi. 
Bu turdagi dastlabki tajribada (Mayer va Jire, 1964 y.) yorug’lik 
impulsining 
davom 
etish 
vaqti 
5,5
∙ 10
−8
s, 
energiyasi 
0,14 
J. 
Kuchlanganlikning o’rta kvadratik qiymati 
√𝐸
2
= 39 
𝑘𝑉
𝑠𝑚
bo’lgan. Bu 
tajribaning prinsipial sxemasi 5-rasmda ko’rsatilgan.
F
svetofiltrdan o’tgach, 
zangori yorug’lik (
𝜆 ≈
500 nm) o’ngdan chapga tomon yurib, ichiga 
tekshirilayotgan suyuqlik quyilgan yacheyka orqali o’tadi va S plastinkadan 
qaytib, 
FEK
fotoko’paytirgichga tushadi. Polyarizatorlar 7 - rasmdagi kabi 
ayqashtirib quyilganda zangori yorug’lik FEK ga tusholmaydi.

---

15-rasm. Kuchli yorug’lik impulsi ta’siri ostida nurning ikkiga ajralib sinish 
hodisasini yuzaga keltirish tajribasining prinsipal sxemasi. 
Agar bunday surilmaga chapdan o’ngga tomon kuchli yorug’lik impulsi 
kirsa, bu impuls suyuqlikda nurning ikkiga ajralib sinish hodisasini yuzaga 
keltiradi va suyuqlik quyib qo’yilgan yacheykadan impuls o’tib turgan vaqt 
davomida zangori yorug’lik FEK ga tushib turadi. Vdoimiyni aniqlash 
uchun lazer impulsining maydoni ta’siri ostida paydo bo’ladigan 
𝛿 
yo’l farqi 
o’lchanadi, keyin esa ichidagi suyuqligi va uzunligi avvalgicha bo’lgan 
yacheykaga o’zgarmas maydon bilan ta’sir etib, o’sha yo’l farqi hosil 
qilinadi. Suyuqlikning molekulalari dipolsiz bo’lgan holda maydonining 
kuchlanganliklari deyarli bir xil bo’lganda teng yo’l farqlari hosil bo’lar 
ekan; bu esa Kerr doimiysi statik maydonda ham, yorug’lik chastotasidek 
chastotali maydonda ham bir xil bo’lishini bildiradi. 
Biroq suyuqlikning molekulalari dipolli molekulalar bo’lganda natija 
juda boshqacha bo’lar ekan. Masalan, nitrobenzolda Kerr doimiysi 
yorug’lik chastotasidek chastotali maydon ta’sirida statik yoki kvazistatik 
maydon holidagi qiymatidan taxminan 100 marta kichik bo’ladi.