Вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

II 
Мавзу
. МЕҲНАТ ФАОЛИЯТИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ 
 
Режа: 
1.
 
Меҳнат фаолиятини ташкил этишнинг моҳияти ва асослари 
2.
 
Меҳнатни ташкил этиш ва унинг меҳнат фаолиятидаги ўрни 
3.
 
Меҳнат тақсимоти ва кооперацияси 
4.
 
Иш ўринларини ташкил этиш, режалаштириш ва хизмат кўрсатиш 
5.
 
Меҳнатни ташкил этишда меҳнатни нормалашнинг аҳамияти 
2.1. Меҳнат фаолиятини ташкил этишнинг моҳияти ва асослари 
 
Меҳнат фаолияти
деганда инсонни бирор меҳнат тури билан банд 
бўлиши тушунилади.
Бунга илмий ва педагогик фаолият, ишлаб чиқариш ва 
бошқарув фаолияти, тадбиркорлик ва тижорат фаолияти ва бошқалар мисол 
бўлиши мумкин. Кенг мазмундаги «фаолият» тушунчасини меҳнатга нисбатан 
татбиқ этилганда у ана шу меҳнат предметига таъсир кўрсатиш фаоллиги 
даражасини ва бунда сарфланадиган ақлий интеллектуал куч-ғайрат 
даражасини ўзида акс эттиради. Меҳнат фаолияти тушунчасини бундай талқин 
қилиш илмий-техникавий, ишлаб чиқариш, иқтисодий ва ижтимоий 
вазифаларни ҳал қилишга ҳар тамонлама, фаол ѐндашиш (аънанавий амалиѐтга 
нисбатан), ундан янада кенгроқ фойдаланиш имконини беради. 
Меҳнат фаолияти инсоннинг ҳал қилинадиган вазифалар ва 
бажариладиган ишлари йиғиндисидан ташкил топади. 
Меҳнат фаолиятининг моҳиятини умумлашган ҳамда конкрет шаклда 
олиб қараладиган бўлса, у бир-бири билан боғлиқ икки муҳим вазифани ҳал 
қилишнинг объектив зарурати билан белгиланади. Бу вазифалардан бири - 
одамларнинг моддий меҳнат элементлари билан ўзаро ҳаракатга киришувини 
аниқлашдан иборат бўлса, иккинчиси - биргаликда ѐки ўзаро боғланган 
фаолият қатнашчилари ўртасидаги муносабатлар шаклланишидан иборатдир. 
Худди мана шу нарса меҳнат фаолиятини ташкил этиш предмети ҳисобланади. 
Бунинг моҳияти меҳнат фаолиятини ташкил этиш вазифасига (кенг маънода 
олганда) меҳнат субъектини (айрим ходим ѐки меҳнат жамоаси) аниқлаш, уни 
зарур меҳнат предметлари ва воситалари билан таъминлаш, қулай меҳнат 
шароитларини яратиб бериш, меҳнат (ишларини бажариш) жараѐнларини 
ташкил этиш, меҳнатга ҳақ тўлаш каби масалаларни ўрганиш билан боғлиқдир. 
Меҳнат фаолиятини ташкил этиш назарияси ва амалиѐтини ўрганиш 
масаласини юқорида қабул қилинган тарзда талқин қилиш ташкилот ва 
тизимнинг асосий категорияларини, шунингдек, улар билан боғланган меҳнат 
тақсимоти ва кооперацияси, ташкилий тузилмаларнинг қурилиши каби 
муаммоларини қараб чиқишни талаб этади.
Ишлаб чиқариш муносабатларида меҳнат фаолиятини ташкил этиш 
масаласи 
энг 
асосий 
кўрсаткичлардан 
биридир. 
Ишлаб 
чиқариш 
муносабатларида ишчи кучи ва меҳнат қуроллари, меҳнат предметлари 
орасидаги ўзаро боғлиқлик юзага келади. Ўзаро боғлиқлик ва таъсир, меҳнат 

---

21 
фаолияти қай ҳолатда ташкил этилганлиги натижасидир. Меҳнат фаолиятини 
ташкил этиш, бир томондан, унинг 
асосларини
(ҳуқуқий, маънавий-
психологик, иқтисодий, ижтимоий) юзага келиши, иккинчи томондан, меҳнат 
фаолияти механизми шакллантирилишини тақазо этади.
 
1)