Taqsimlangan tizimning ishonchlilik darajasi undagi vositalarning tayyorgarlik koeffitsientlarini ko‘paytmasiga teng, ya’ni
4 к т = Пк i. j=i
Tayyorgarlik koeffitsienti statistik ma’lumotlar asosida quyidagi formula negizida hisoblanadi
Kt=Tr/(Tr+Tto‘x) ,
bunda Tr- ma’lum bir vaqt oralig‘ida vositaning o‘rtacha raddiyatsiz ishlagan vaqti oralig‘i;
Ttox- ma’lum bir vaqt oralig‘ida vositani ishga yaroqsiz,ya’ni to‘xtash xolatida bo‘lgan vaqtining o‘rtacha qiymati.
Ma’lum bir vaqt oralig‘ida vositaning o‘rtacha to‘g‘ri ishlagan vaqti oralig‘i quyidagi formula asosida hisoblanadi:
Tr = Si=1N ti / N ,
M - raddiyatsiz ishlagan vaqtlarining soni.
Ma’lum bir vaqt oralig‘ida vositani ishga yaroqsiz bo‘lgan vaqtining o‘rtacha qiymati quyidagi formula asosida hisoblanadi,
Tto-x = Xi=1NVx / M ,
tiya- i turdagi nosozlik tufayli vositani ishlamay turgan vaqti;
M - nosozliklar soni.
Taqsimlangan tizim vositalarining ishonchlilik darajasini aniqlash bo‘yicha hisoblash eksperimenti o‘tkaziladi. Bunda quyidagi ma’lumotlar beriladi:
TTning topologik sxemasi, ya’ni undagi kompyuterlar soni, ularni koordinatalari (ya’ni joylashtirilgan nuqtalari), aloqa kanallari va ularning uzatish qobiliyatini belgilaydigan parametrlar;
TT resurslari to‘g‘risidagi ma’lumotlar;
ma’lum bir vaqt oralig‘idagi nosozliklar soni va ularning vaqtlari;
vositalarning ma’lum bir vaqt oralig‘ida ishonchli ishlagan davrlari va b.
88
TT komponentalarining ishonchliligi butun tizim barqarorligining muhim bir qismi hisoblanadi va quyidagi xususiyatlami o‘zida mujassam etadi: raddiyatsizlik, uzoq vaqt davomida ishonchli ishlash qobiliyatiga ega bo‘lishlik, remont qilinishiga moyillik va saqlanish imkoniga mavjud bo‘lish.
TTning raddiyatsiz va uzoq vaqt mobaynida ishonchli faoliyati hamma vositalari kompleksining raddiyatsiz ishlashi orqali amalga oshiriladi.
TT ning ishonchliligini oshirish unda saqlanayotgan ma’lumotlarni nusxalash masalalariga bevosita bog‘liq
TT ma’lumotlarining nusxasini yaratish tirajlash yoki replikatsiya deyiladi.
Taqsimlangan tizimlar ko‘p hollarda foydalanuvchiga ma’lumot saqlanayotgan fayllarining bir nechta nusxasini yaratish yoki tirajlash xizmatini taqdim etadi. Asosiy (“birlamchi”) faylning nusxalari TTning boshqa kompyuter tizimlarida ya’ni, boshqa kompyuterdagi fayl tizimlarida yaratiladi.
Bunda birlamchi faylga kiritilgan o‘zgartirishlar boshqa fayl tizimlaridagi nusxalariga avtomatik ravishda yetkaziladi va ular ham avtomatik ravishda o‘zgartiriladi. Bu jarayon, ya’ni bir fayl tizimida saqlanayotgan ma’lumotlarni boshqa fayl tizimlarida bir nechta nusxasini yaratish yoki tirajlash jarayoni replikatsiya deyiladi. Bunda taqsimlangan tizim bir fayl tizimida saqlanayotgan ma’lumot bilan emas, balki uning TT doirasidagi boshqa fayl tizimlarida saqlanayotgan nusxalari bilan avtomatik ravishda “ishlaydi”.
TT tomonidan foydalanuvchilarga bunday xizmatni taqdim etilishi quyidagi afzalliklarga ega:
TT da saqlanayotgan har bir faylning boshqa fayl-serverlarda bir nechta nusxasini mavjud bo‘lishi tizimning ishonchliligini oshiradi.
TT yuklamasi bir nechta server kompyuterlari orasida taqsimlanadi.
Replikatsiya jarayonini amalga oshirishda asosiy muammolardan biri tizimning shaffofliligini ta’minlash hisoblanadi.
TT ning shaffofligi “foydalanuvchi o‘z fayllari replikatsiyalanganidan qay darajada xabardor bo‘lishi kerak?, foydalanuvchilar replikatsiya jarayonlarida
89
ishtirok etadilarmi yoki replikatsiya to‘liq avtomatik ravishda bajarilishi kerakmi?”, degan savollarga javoblar orqali aniqlanadi
Bir xil tizimlarda foydalanuvchi bu jarayonda to‘liq qatnashadi, boshqa- larida esa replikatsiya uning ishtirokisiz avtomatik tarzda amalga oshiriladi. Oxirgi holatda tizim replikatsion jihatdan shaffof deb yuritiladi.
Replikatsiyaning uch xil ko‘rinishi 1.28 - rasmda keltirilgan. Birinchi usulda (a) dasturchi replikatsiyaning barcha jarayonini o‘zi boshqaradi. Jarayon yangi faylni yaratganda, u buni ma’lum bir belgilangan serverda amalga oshiradi. Fayl yaratilganidan so‘ng, agar istasa boshqa serverlarda uning qo‘shimcha nusxasini yaratishi mumkin, u holda barcha nusxaning tarmoq manzili pastdagi rasmda ko‘rsatilganidek fayl nomi bilan bog‘langan bo‘ladi va nom izlab topilganida barcha nusxalar topilgan, deb hisoblanadi.
Replikatsiya konsepsiyasi nisbatan tushunarli bo‘lishi uchun quyida misol tariqasida UNIX operatsion tizimi toifasiga kiruvchi kompyuter ma’lumotlarini masofadan monitoring qilish asosida tizimlarda replikatsiya qanday amalga oshirilishi mumkinligi keltiriladi.
Dasturchining ishchi katologi /machine1/usr/ast nomiga ega deb faraz qilamiz. Fayl yaratilgandan so‘ng, masalan /machinel/usr/ast/xyz faylining nusxalarini yaratish uchun dasturchi, nusxalash buyruqlaridan foydalanib faylning quyidagi /machine2/usr/ast/xyz va machine3/usr/ast/xyz nusxalarini yaratishi mumkin. Dasturchi /usr/ast/xyz fayl kengaytmasidan faylning argumenti sifatida foydalanib, maqsadga erishmagunga qadar navbatma - navbat nusxalarni ochishga harakat qilishi mumkin. Bu sxema garchi ishlatilsa ham, lekin ko‘plab kamchiliklarga ega, shu sababli undan taqsimlangan tizimda foydalanish tavsiya etilmaydi.
(b) - rasmda “dangasa” replikatsiya usulining sxemasi keltirilgan. Bu yerda ma’lum bir serverda faylning faqat bitta nusxasi yaratiladi. Server keyinchalik o‘zi dasturchining ishtirokisiz boshqa serverlarda replikatsiyani avtomatik bajaradi. Talab etilganida tizim yaratilgan nusxalarning barchasini yangilash maqsadida replikatsiyani iloji boricha tez amalga oshirishi kerak bo‘ladi.
