Vazirligi o‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

^гл

			Ma’lUmot
			Ma’lumot
		r
			r
1						'
1							'
									^1
											r

MFT yozuvi


Ma’lumot
bo’laklari

12. 
    - rasm. Eng katta NTFS faylini joylashtirish sxemasi.
    

133


Google File System (GFS) — Google kompaniyasining ichki extiyoji uchun 2000 yilda yaratilgan taqsimlangan fayl tizimi. Bu tizimning umumiy arxitekturasini Google kompaniyasi 2003 yilda keng ommaga oshkor qilgan. GFS ning yangilangan 2 versiyasi Colossus nomi ostida 2009 yilda yaratilgan. Google fayl tizimining arxitekturasi 2.17 - rasmda keltirilgan.
GFS — klaster tizimi Google ning ma’lumotlarni saqlash markazini optimallashtirish uchun mo‘ljallangan [11,19,24].
Tizim qidiruv tizimiga kerakli bo‘lgan ximoyalashni amalga oshirish xususiyatiga ega.
Tizim hisoblash tizimi va foydalanuvchi o‘rtasida emas, hisoblash tizimlarining o‘zaro birgalikda ishlashi uchun mo‘ljallangan.
Barcha axborot bir vaqtning o‘zida 3ta (va undan ortiq) joyda nusxalanadi va saqlanadi, shu sababli tizim agar kompyuterlardan biri ishdan chiqqan holatda fayllarning replikatsiyalangan nusxasini juda tez topib bera oladi.
Serverda nosozlik sodir bo‘lganidan keyin faylni avtomatik qayta tiklash masalasi maxsus yaratilgan dastur yordamida xal etiladi.
GFS fayllari 64 MBli (birinchi versiyasi qidiruv xizmatlariga yo‘naltirilgan) yoki 1 MBli (nisbatan unversal bo‘lgan GFS v2 uchun) ma’lumotlar blokga ajratiladi.


134

Ilova GFS mijoz (fayl nomi, indeks bo’lagi) (bo’lakni uzatish, Bo’lak manzili) GFS мастер Fayl nomi /foo/bar		A	Instruction to chunkserver
(bo’lakni uzatish, bayt miqdori)	1	r	Chunkserver state 1
►	G.		"S Serveri		GFS serveri

chunk data


Linux fayl tizimi


Linux fayl tizimi


*■


Маълумотлар хабари
Назорат хабари

12. 
    - rasm. Google fayl tizimining arxitekturasi.
    

Fayl tizimi fayldagi ma’lumotlarning xajmini kamaytirish yoki qayta yozishni qisqartirish imkoniga ega.
GFS fayl tizimi faylni o‘qish yoki faylga yangi ma’lumot qo‘shish orqali uning xajmini oshirishi mumkin.


II bob bo‘yicha savol va topshiriqlar

1. 
   Mijoz-server arxitekturasida ilova qanday mantiqiy sathlarga bo‘linadi?
   
2. 
   Mijoz-server arxitekturasining ikki zvenoli dasturiy arxitekturasi tushuntirib bering.
   
3. 
   Mijoz-server arxitekturasining uch va ko‘p zvenoli arxitekturalarini tushuntiring.
   
4. 
   Corba texnologiyasini tushuntirib bering.
   
5. 
   CORBA global arxitekturasini tushuntirib bering.
   
6. 
   ORB nima va uning vazifalari?
   
7. 
   CORBA xizmatlari bщyicha mustaqil ish yarating.
   

135

8. 
   Web servislar asosida qanday texnologiyalar yotadi?
   
9. 
   XML nima?
   
10. 
    Webservislar nima?
    
11. 
    Web- servis qo‘llanilishiga misollar keltiring.
    
12. 
    Uzoq masofadan protseduralarni chaqirish usulini tushuntirib bering?
    
13. 
    Web -servislar tomonidan interaktiv buyurtmalarni so‘rov/javob shaklida amalga oshirilishining sxemasini tushuntirib bering.
    
14. 
    Hujjatga yo‘naltirilgan model asosida ilovalar bilan o‘zaro munosabatlarni o‘rnatish usulining vazifasi nimadan iborat?
    
15. 
    Web-servis asosida to‘liq buyurtmani taqdim etish jarayonining qayta ishlash sxemasini tushuntirib bering.
    
16. 
    Web xizmat nima?.
    
17. 
    Fayl tizimi nima?
    
18. 
    Fayl tizimlarini ierarxik strukturasini tushuntirib bering.
    
19. 
    FAT va NTFS fayl tizimini tushuntirib bering.
    

136

3. 
   bob. Servisga yo‘naltirilgan arxitektura konsepsiyasi asosidagi
   

taqsimlangan tizimlar

1. 
   Servisga yo‘naltirilgan arxitekturaning konseptual modeli
   

Hozirda dunyoning har xil nuqtalarida dislokatsiyalangan katta quvvatga ega axborot qayta ishlash tizimlari o‘rnatilgan, ularda hisoblash va xotira resurslari hamda har xil dasturlash tillariga asoslanib katta hajmdagi axborot resurslari (axborot bank va bazalari) yaratilgan, ular mahalliy va global (Internet, shu jumladan) tarmoqlar sharoitida faoliyat yuritish imkoniga ega, ya’ni ularga foydalanuvchilar tarmoq orqali bog‘lanishlari va uzoq masofadagi resurslardan o‘z maqsadlarida foydalanishlari mumkin.
Boshqa so‘z bilan aytganda, bugunda axborot-kommunikatsiya texnologiya- lari bir xona, bino, shahar, davlat doirasida, yoki boshqa davlatlar va pla- netamizning boshqa qit’alari doirasida dislokatsiya qilingan axborot qayta ishlash tizimlarining hisoblash, xotira va axborot resurslarini birlashtirib yagona bir resurs sifatida shakllantirib foydalanuvchiga taqdim etish imkonini yaratib beradi.
Resurslar tarkibiga hisoblash resurslari, xotira resurslari, axborot resurslari va tarmoq resurslari kiradi.
Umuman olganda, foydalanuvchi tomonidan talab etilgan resurs dunyoning bir nechta nuqtalarida joylashgan resurslarning yig‘indisidan tarkib topishi mumkin. Bunda tizim ushbu resurslarni topadi, ularni jamlab, «kompozit» resurs shakllantiradi va foydalanuvchiga bitta resurs sifatida taqdim etadi.
Ushbu imkoniyatlar axborotni qayta ishlash vositalari (ya’ni, katta quvvatga ega kompyuter vositalari) telekommunikatsiya vositalari, tarmoq texnik qurilmalari va maxsus jahon andozalariga asoslangan dasturiy ta’minotlari, hamda elektron shakldagi axborot resurslarini yaratishda qo‘llaniladigan zamonaviy dasturlar va ma’lumotlar baza va banklarini boshqarish tizimlari bilan birgalikda bugunda rivojlanayotgan Grid, “Bulut” texnologiyalari hamda “Servisga yo‘naltirilgan


137

arxitektura” nomli yangi yo‘nalishlarning usul va maxsus dasturiy ta’minotlari yordamida amalga oshiriladi.

Servisga yo‘naltirilgan arxitektura (SYA) yo‘nalishi kompaniyaning daromad olish yo‘lidagi hamma faoliyatlarini bosqichma-bosqich jarayonlar sifatida bajarilishini zamonaviy texnologiyalarga asoslangan taqsimlangan tizimlar tarkibida yaratilgan ilovalar (servislar) majmuasi negizida amalga oshirilishini taa’minlaydi.
Bir katta muammoni yechish maqsadida yaratiladigan katta dastur ko‘p hollarda bittama-bitta komandalar asosida yozib chiqiladi.
SYAning asosiy xususiyati , muammoni kichik kichik masalalarga bo‘lib, ularni yechish uchun oldin tuzilgan «kichikroq hajmdagi dasturlar»ni topib, ularni birlashtirib katta muammonihal qiladigan yagona dastur yaratish hisoblanadi.
“Kichikroq hajmdagi dasturlar” SYA doirasida servis, protsedura, komponenta, kompozit servis (bir necha servislarbirlashmasidan yaralgan servis, ilova, kompozit ilova ) deb nomlanadi. Ular odatda global tarmoqning har xil nuqtalarida joylashgan bo‘lishi mumkin.
Bunday yondoshuv dastur yaratish uchun ketadigan vaqtni va mehnat resurs- larini tejalishiga olib keladi.
SYA negizida «servislar» tushunchasi yotadi, ular biznes-ilovalarni yaratishda va ular o‘rtasida o‘zaro muloqotlarni ta’minlashda asosiy elementlar hisoblanadi.
SYA da ilova lokal yoki global Internet tarmog‘idan topilishi va unga kirilishi mumkin bo‘lgan servis deb qaraladi. Ilova mustaqil ravishda aniq bir vazifani yoki boshqa servislarga murojaat qilgan holda vazifalar to‘plamini bajarishi mumkin. Shu bilan birga xuddi shu ilova tarmoqdagi boshqa foydalanuvchi tomonidan servis sifatida ishlatilishi ham mumki.
SYAda servislar avtonom holda bo‘ladi, ularni qidirib topish va ishlatish mumkin bo‘lishi uchun tarkiblariga maxsus interfeyslar qo‘shiladi.
SYA taqsimlangan tizimlarda ilovalar tizimini shakllantirish bo‘yicha qo‘llaniladigan boshqa usullardan servisning o‘ta mavhumligi (abstraksiya) bilan


138




farqlanadi. Mavhumlik deganda, kompozit rejalarni ishlab chiqish va joriy etishda ular qaysi tilda, qaysi muhitda yaratilganligi xisobga olinmasligi tushuniladi.
SYA taqsimlangan korporativ tizimlar evolyusion rivojlanishining qonuniy bosqichlaridan biri hisoblanadi. Uning afzalliklari quyidagilar bilan izohlanadi:

• 
  arxitektura keng qamrovli taqsimlangan tuzilmaga ega, ilovalarining funksional elementlari (ya’ni, ma’lum masalani yechish uchun tuzilgan maxsus dasturiy ta’minotlari) dislokatsiya qilingan hisoblash tizimlarida (ya’ni, kompyuterlarida) taqsimlanadi va lokal, global hamda Internet tarmog‘i protokollari asosida o‘zaro muloqotda bo‘ladi. Xususan, web-servislar Internet tarmog‘idagi HTTP protokolidan foydalangan holda o‘zaro muloqot o‘rnatadi;
  
• 
  arxitektura kuchsiz bog‘langan interfeyslar negizida quriladi.
  

Taqsimlangan tizimlarda odatda ilovalarning barcha elementlari mustahkam bog‘langan xolda yaratiladi. Natijada qattiq bog‘langan yaxlit tizim yaratiladi. Bunday tizim ekspluatatsiya qilinishi davrida uning komponentalariga
o‘zgartirishlar kiritish ancha qiyin kechadi. Elementlari kuchsiz bog‘langan tizimni boshqarish va ish jarayonida o‘zgartirishlar kiritish oson va qulay;

• 
  arxitektura umum qabul qilingan standartlarga asoslangan holda yaratiladi;
  

Xulosa qilib shuni ta’kidlash joizki, servisga yo‘naltirilgan arxitektura
taqsimlangan tizimlar rivojlanishidagi yangi tendensiya hisoblanib, geterogen muhitda avtonom va kompozit servislarning yuqori darajadagi manipulyatsiyalarini amalga oshirish imkoniga ega ilovalar asosida yirik kompaniyaning biznes - jarayonlarini boshqarish maqsadlariga mo‘ljallangan. Shu sababli, bugunda taqsimlangan tizimlarni SYA konsepsiyasi asosida shakllantirish axborot texnologiyalari sohasining dolzarb yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.
Servisga yo‘naltirilgan arxitekturaning konseptual modeli uchta asosiy tomonlarning o‘zaro muloqotlarini aniqlab beradigan model sifatida tavsiflanadi, bunda asosiy tomonlar - ta’minlovchi, iste’molchi, vositachi.
Ta’minlovchi servis xizmatining mazmunini bayon yetadi va uni joriy yetilishini ta’minlaydi.


139

Servis