|
Oligopoliyaning bozor natijalariga ta'siri
Fazraz qiling, masalan, Shavkat va Davron to`satdan o`zlarini boyliklarini— suv quduqlarini ochishdivva Anvar va Bahromning suv Oligopoliyasiga qo`shildi. 1-jadvaldagi talab jadvali bir xil qolmoqda. Ammo bugungi kunda ko`pchilik ishlab chiqaruvchilar bu talabni qondirish uchun layoqatlidir. Shahardagi suvning miqdori va narxi sotuvchilarni ikkitadan to`rttaga ko`payishiga qay darajada ta’sir qiladi?
Agarda suv sotuvchilar kartellardan foydalana olganda, ular Monopoliya narxini o`zgartirishi va Monopoliya miqdorini ishlab chiqarish tomonidan umumiy foydani oshirishga yana bir bor harakat qilishgan bo`lardi. Qachonki, faqat 2 sotuvchi bo`lsa, kartel a’zolari shartnomani tadbiq qilish uchun ba’zi yo`llarni topishar va har bir a’zo uchun ishlab chiqarish darajasiga kelishishga rozi bo`lishar edi. Kartelning kengayishida bu natija ehtimol kam samara beradi, chunki guruhlar rivojlanishining hajmiga o`xshab natijaga erishish va hayotga tadbiq qilishda ko`p qiyinchiliklar vujudga kela boshladi.
Agarda Oligopolistlar kartel shaklida bo`lmasa, ya’ni Monopoliyaga qarshi qonunlar buni ta’qiqlaydi, shuning uchun, qanchalik ko`p suv ishlab chiqarishlarini o`zlari hal qilishlari shart. Sotuvchilar sonining ortib borishi natijaga qanchalik ta’sir qilishini ko`rishga, har bir sotuvchining qarama-qarshi qarorlarini e’tiborga olishga harakat qilish kerak. Ishlab chiqaruvchida doimo qo`shimch 1 bochka suv ishlab chiqarish imkoniyati bor. Qabul qilingan qarorlar 2 xil samara beradi:
Ishlab chiqarish samarasi: narx chekli harajatdan yuqori bo`lgani uchun 1bochka qo`shimcha sotilgan suv daromadni oshiradi, bu yerda narx o`zgarmas deb olamiz.
Narx samarasi: ishlab chiqarishning oshishi sotishning umumiy miqdorni ko`paytiradi, va bu suvning narxini pasyishiga va boshqa bochkalarni sotishdan olinadigan foydani pasayishiga olib keladi.
Agar ishlab chiqarish samarasi narx samarasiga qaraganda kattaroq bo`lsa, quduq egalari ishlab chiqarishni ko`paytiradilar. Agarda narx samarasi ishlab chiqarish samarasiga nisbatan kattaroq bo`lganda, quduq egalari ishlab chiqarishni ko`paytirmas edilar. (Anig`i shundaki, bu misolda ishlab chiqarishni kamaytirish foydali bo`ladi). Har bir Oligopolist ishlab chiqarishni oshrishni bu ikkala chekli samara teng bo`lgunicha, boshqa firmalar ishlab chiqarishni boshlagunga qadar davom ettiradi.
Hozir sanoatda bo`lgan firmalarning soni qanchaligi har bir Oligopolistning chekli tahliliga ta’sirini ko`rib chiqaylik. Sotuvchilarning katta miqdori, kamida har bir sotuvchi bozor qiymatida o`zining ta’siri haqida tashvishlanadi. Bu Oligopoliya bir o`lchamda o`sishiga qarab, narx ta’siri pasayishining ahamiyatga egaligidadir. Qachonki, Oligopoliya juda katta bo`lib rivojlansa, qiymat butunlay natija bermaydi. Bu shuningdek, bozor qiymati yakka firmaning uzoq ta’sir qilmasligining ishlab chiqarishdagi qaroridir. Eng so`nggi sabablarda har bir firma bozor qiymatini qachonki ishlab chiqarishni qanchalik ko`p qabul qilsa, xuddi bergandek oladi.
Biz hozir raqobatga ega firmalarni bir guruhini aslini olganda bir katta Oligopoliyani ko`rishimiz mumkin. Qachonki, ishlab chiqarishga qanchalik ko`p qaror qabul qilishsa, bu raqobatbardosh firmalar faqat ishlab chiqarish natijasini e’tiborga olishadi: raqobatdosh firma narx oluvchi bo`lganligi sababli, narx natijasi bo`lmaydi. Shunday qilib, katta rivojlanishdagi Oligopoliya sotuvchilari miqdoriga o`xshab, Oligopolistik bozor yanada raqobatbardosh bozorga o`xshab bormoqda. Bu narx chetdagi narxga yaqinlashadi, va ishlab chiqarilgan miqdor ijtimoiy jihatdan samarali darajaga erishadi.
Oligopoliyaning tahlillari xalqaro savdoning natijasi ustidagi bir yangi nuqtai nazarni taqdim qiladi. Faqat Yaponiyada yaratilgan avtomashinlarni, ya’ni Toyota va Honda, Germaniyada yaratilgan Volkswagen hamda BMW avtomashinalari, AQSH avtomobillaridan Ford va General Motors avtomashinalarini tasavvur qilib ko`ring. Agarda davlat avtomashina xalqaro savdo sotig`ini ta’qiqlasa, faqat ikki a’zo o`rtasida avtomashina Oligopoliyasi bo`lishi mumkin. Aslini olganda bozor
eng oliy maqsadlarda yuqori pog`onalarga ko`tarilar. Garchan xalqaro savdo bilan mashina bozori dunyo bozori bo`lmasada, namunadagi Oligopoliya 6 a’zoga ega bo`ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
