|
Hamkorlik iqtisodi. Biz ko`rganimizdek, Oligopolistlar Monopoliya xohlaydi, biroq davom ettirish va asos solish bu vaqtda mushkul vazifa hisoblanganidek, vaziyat hamkorlik qilishga undaydi. Ya’ni qachonki ishtirokchilar o`rtasidagi hamkorlik ma’qul, ammo mushkul bo`lgandagi vujudga kelgan muammolarni ko`rdik. Hamkorlikning iqtisodiyotdagi o`rnini sinchiklab o`rganishimiz uchun ozgina o`yinlar nazariyasi haqida o`rganishga majburmiz.
Xususan, biz maxbuslarning dilemmasi deb ataladigan bir muhim o`yinlarda davom etamiz. Bu o`yinlar nima uchun hamkorlik qiyin bo`lishini ichki jihatdan tushuntirib beradi. Hayotda bir necha marta odamlar hatto hamkorlik ularga yaxshi foyda olib kelgan bo`lsa ham, biri boshqasi bilan hamkorlik qilishda muvafaqqiyatsizlikka uchragan. Oligopoliya shunga misol bo`la oladi. Maxbuslarning dilemmasi qissasi har qanday guruhda hamkorlikni uning a’zolari o`rtasida saqlab qolishini o`z ichiga oluvchi umumiy bir darsdir.
Maxbuslarning dilemmasi
Maxbuslarning dilemmasi bu – Politsiya tomonidan hibsga olingan ikki jinoyatchi haqidagi hikoyadir. Keling ularni Zokir va Ortiq deb ataymiz. Politsiyada bu ikki jinoyatchi ya’ni Zokir va Ortiqni ro`yxatga olinmagan qurolni, ya’ni miltiqni ko`tarib yurganining, ahamiyatsiz g`ayri qonuniy hatti-harakatida hukm chiqarish uchun yetarlicha isbot va dalillar bor. Politsiya bu ikki jinoyatchi birgalikda bir bankda o`g`irlik sodir etganini tahmin qilmoqda, biroq Politsiya, ularni bu katta jinoyat ustida hukm qilishga qiyinchilik bilan erishishdi. Politsiya Zokir va Ortiqni alohida xonalarda so`roq qilishdi va Politsiya ularning har biridan quyidagi ma’lumotlarni olishdi:
“Tog`ri hozir biz 1 yilga qamoqqa tushira olamiz. Agarda siz bankni o`g`irlashga va sherigingizni ham jalb qilganingizga iqror bo`lsangiz, biz sizni himoya qilishimiz va siz ozodlikka chiqishingiz mumkin. Sizning sherigingiz qamoqda 20 yil bo`ladi. Biroq agarda siz birga o`z jinoyatingizni amalga
oshirganingizni tan olsangiz, biz sizga guvoh bo`lishimiz shart emas va biz sud jarayoni qiymatini oldini olamiz, shuningdek, har biringiz 8 yildan qo`shimcha jazo olasiz.
Agarda Zokir va Ortiq, shavqatsiz bank o`g`rilari ya’ni ular o`zlarini hukmlarini o`ylashsa, siz ulardan nima qilishini kutasiz? 1-rasm, ularning qarorlarini ko`rsatadi. Har bir maxbusda ikki strategiya bor: tan olish yoki jim turish. Har bir maxbus uning jinoyatdagi sherigi tomonidan tanlangan strategiya va u tanlaydigan strategiyaga bog`liq bo`lgan hukmni oladi.
Birinchi bo`lib, Zokir qarorini ko`rib chiqamiz. U quyidagicha mulohaza qiladi: "Men Ortiqni nima qilmoqchi ekanligini bilmayman. Agar u jim tursa, men o`zimning eng yaxshi strategiyamni tan olsam, keyinchalik men qamoqxonada 1 yil o`tishiga nisbatan tezroq ozodlikka chiqaman. Agarda u tan olsa, mening eng zo`r strategiyam tan olinganda, keyinchalik qamoqxonada 20 yil o`tishiga qaraganda, 8 yil o`tishi tezroq. Shuning uchun, Ortiqning nima qilishidan qat’iy nazar, men yaxshisi tan olaman” o`yinlar nazariyasi tilida, bu strategiya ustun strategiya deb nomlanadi, agar boshqa o`yinlarchilar tomonidan qilingan strategiyani e’tiborga olmaslikdan qat’iy nazar amal qilish uchun eng zo`r strategiyadir. Bu holda, tavba Zokir uchun ustun strategiyadir. Agar u ikki narsani e’tiborga olishdan qat'iy nazar, Ortiq tan oladimi yoki jim turadimi, yo`qmi, u tan olsa qamoqxonada vaqtini kamroq o`tkazadi.
Endi Ortiq qarorini ko`rib chiqamiz. U ham Zokir kabi bir xil qarorlarga duch kelsa, va u ham xuddi shu yo`lni tutadi. Nima bo`lishidan qat'iy nazar, Zokir nima ish qilsa ham, Ortiq tomonidan tan olish uning qamoqdagi vaqtini kamaytirishi mumkin. Boshqa so`zlar bilan aytganda, tan olish Ortiq uchun ham ustun strategiyadir.
Oxir-oqibat, Zokir va Ortiq ikkalasi tan oladi va har ikkisi qamoqda 8 yil o`tiradi. Biroq, ularning nuqtai nazaridan, bu dahshatli natijadir. Ular ikkalasi ham jim turgan bo`lsa, ularning har ikkalasi ham qurol ayblovi bo`yicha qamoqda faqat 1 yil o`tirishi yaxshi bo`lar edi. Chunki, ikki maxbus har biri o`z manfaatlarini ko`zlaydilar, birga har biri uchun yomon bo`lgan natijaga erishadilar.
Siz Zokir va Ortiq bu holatni oldindan bilgan va oldindan rejalashtirgan, deb o`ylashingiz mumkin. Lekin hatto rivojlangan rejalashtirish bilan, ular hali ham muammolar ichiga kirib ketishdi. Politsiya Zokir va Ortiqni qo`lga olishdan oldin, ikki jinoyatchi tan olishiga emas, balki shartnoma qilgan, deb tasavvur qilgan. Ular har biri qamoqxonada faqat 1 yil o`tirishi mumkin. Ular alohida-alohida so`roq qilingandan so`ng, o`z-o`zini qiziqtirgan mantiq orqali tan olib boradi. Ikki maxbuslar o`rtasida hamkorlikni saqlab qolish qiyin, chunki yakka hamkorlik asossiz edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
