|
Oligopoliya uchun muvozanat
Oligopolist kartellarni shakllantirish va Monopoliya daromadini istaydi, ammo ko`pincha buning imkoni yo`q. Bundan tashqari ba’zi hollarda kartel a’zolari o`rtasidagi foydani bo`lish bo`yicha kelishmovchiliklar ular o`rtasidagi kelishuvni qiyin qilib qo`yadi. Oligopolistik kelishuvlarni ta’qiqlovchi Monopoliyaga qarshi qonunlar davlat siyosatini ahamiyatga ega ekanligini tasdiqlaydi. Hatto raqib bilan narxni shakllantirish va ishlab chiqarishdagi cheklovlar haqida gaplashganda ham, jinoiy javobgarlikka tortilishlari mumkin24. Agar Anvar va Bahrom qanchalik alohida-alohida suv ishlab chiqarishga qaror qilsa, qanday hodisa sodir bo`lishini ko`rib chiqaylik.
Boshida Anvar va Bahrom Monopoliya samarasiga yetib borishlariga bir bor ishonishgan edi, chunki bu natija ularning qo`shimcha foydasini oshirgan edi. Birlashgan shartnomaning yo`qligida qanchalik Monopoliya natijasi ehtimoldan
24 N. Gregory Mankiw Principles of Microeconomics, 7e
yiroq. Nima uchun Anvar 30 bochka ishlab chiqarishga ishonganini tasvirlang (Monopoliya miqdorining yarmi). Anvar quyidagicha mulohaza qiladi:
“Men 30 bochka ishlab chiqarishim mumkin, ushbu holatda, 60 bochka suvning umumiy hajmi bir bochkaning narxi 60 so`mdan sotilishi mumkin edi. Mening foydam esa 1800 so`m (30 bochka * bir bochkaning narxi 60 so`m) bo`lgan bo`lardi. Shu bilan birga men yana 40 bochka ishlab chiqarishim mumkin edi. Bunda, 70 bochka suvning umumiy hajmi bir bochkaning narxi 50 so`mdan sotilar edi, bundagi mening foydam 2000 so`mgacha osgan bo`lardi.(70 bochka* 50 so`m). Hattoki bozorning umumiy foydasi tushib ketgan taqdirda ham, mening foydam balandroq bo`lar edi, chunki men bozor ulushining katta qismiga ega edim.”
Albatta, Bahrom ham xuddi shunday mulohaza qilishi mumkin. Agar shunday bo`lsa, Anvar va Bahrom har bir shaharga 40 bochka suv olib keladi. Bunda jami savdo 80 bochka bo`ladi, va narx 40 so`mga tushadi. Shunday qilib, agar Duopolistlar o`zlarining shaxsiy manfaatlarini boshqalardan ustun qo`ygan holda davom ettirishsa, ya’ni qachonki ko`p ishlab chiqarishga qaror qilishsa, ular ishlab chiqarishining umumiy miqdori Monopoliya miqdoriga qaraganda kattaroq bo`ladi va mahsulot narxi pasayadi. Monopoliyaning foydasiga nisbatan solishtirganda duaAhmadist firmalarning umumiy foydasi ham kamayadi.
Garchi o`z qiziqishlari mantiqiy jihatdan Monopoliya darajasidan Duopoliyaning ishlab chiqarishini kuchaytirsada, u raqobatli ajratmaga erishishda Duopoliyani chetga surib qo`ymaydi. Har bir Duopolist 40 bochka ishlab chiqargan paytda nima sodir bo`lishini o`ylab ko`raylik. Narxi so`m 40 va har bir Duopolist 1600 so`m bo`lgan foydani qiladi. Bu vaziytda, Anvarning o`z manfaatini ustun qo`yish xususidagi mantig`i, har xil xulosaga olib keladi:
"To`g`ri hozir mening foydam 1600 so`m. Men ishlab chiqarishimni 50 bochkaga oshiraman, deylik. Bu holda, umumiy 90 bochka suv sotilgan bo`ladi, va bir bochka narxi 30 so`m bo`lardi. Keyin mening foydam faqat 1500 so`m bo`ladi. Bu ishlab chiqarishni oshirishga va narxini pastga tushirishga qaraganda kam, balki, 40 bochkada o`zimning ishlab chiqarishimni saqlash yaxshiroqdir.
Anvar va Bahrom har 40 bochka ishlab chiqarishida bo`lgan natija muvozanati bir turdagi kabi ko`rinadi. Aslida, bu natija Nesh muvozanati deyiladi. (uning hayoti kitoblarda va chiroyli kinolarda tasvirlangan iqtisodiy nazariyotchi Kamol Nesh nomi bilan ataladi). Nesh muvozanati iqtisodiy aktyorlarning qiziqishlari, ularning har bir tanlagan strategiyalari boshqalar tanlagandan yaxshi bitta holat bo`lishidir. Bu holatda Anvarning 40 bochkadan ishlab chiqishi berilgan, Anvar uchun eng yaxshi holat 40 bochkadan ishlab chiqariashdir. Shunga o`xshash Anvarning 40 bochkadan ishlab chiqishi berilgan, Bahrom uchun eng yaxshi holat 40 bochkadan ishlab chiqishdir. Bundan tashqari ular bu Nesh muvozanatiga erishishadi, na Bahromda na Anvarda turli xil qarorlarni ishlab chiqarishda rag`batlantirish bor.
Bu misol hamkorlik va shaxsiy manfaat o`rtasida keskinlikni tushuntirib beradi. Oligopolistlar hamkorlik va Monopoliya samardorligiga erishishda yaxshi foyda ko`rishni nazarda tutishadi. Chunki, ular o`zlarining shaxsiy manfaatlarini ko`zda tutib, Monopoliya samarasiga erishishni to`xtatishmaydi va o`zlarining qo`shma foydasini maksimallashtiradi. Har bir Oligopolist ishlab chiqarishni o`sishini va bozorni katta qismini qo`lga kiritishni rejalashtiradi. Natijada ularning har biri bu ishni bajarishga harakat qiladi, umumiy ishlab chiqarish kuchayadi va narx tushadi.
Shu bilan birga shaxsiy manfaat raqobat natijasidagi hamma yo`llarni bozor tomon olib boravermaydi. Monopolistlarga o`xshab Oligopolistlar ham ko`proq foyda beradigan ishlab chiqarishni kuchaytirish maqsadida o`zlarining mahsulotlarini pasaytiradilar. Shuning uchun ular ishlab chiqarishni kuchayitirishida firmalarning raqobatlarini qaysiki chekli narxni tenglashtirishda qisqa vatqga to`xtatadilar.
Xulosa o`rnida, qachonki firmalar individual Oligopoliyada ishlab chiqarishni maksimal foydasini tanlashsa, ular ishlab chiqarish miqdorini Monopoliya tomonidan ishlab chiqarilgan darjasiga qarganda ko`proq va raqobatchilari tomonidan ishlab chiqarilgan darajaga qarganada kamroq ishlab chiqishadi.
Oligopoliya narxi Monopoliya narxiga qaraganda kamroq, ammo raqobatchilarni narxiga qaraganda (qaysiki chekli narxga teng bo`lgan) ko`proq bo`ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
