Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Qisqa muddatli va uzoq muddatli xarajatlar

Ko`pgina firmalar uchun o`zgarmas va o`zgaruvchan xarajatlar o`rtasidagi umumiy xarajatlar taqsimoti vaqtga bog`liqdir. Masalan, FORD mashina kompaniyasi kabi mashina zavodi qisqa vaqt ichida FORD uning mashina zavodlari hajmi yoki sonini o`zgartira olmaydi. Faqatgina u o`zining oldindan mavjud bo`lgan zavodlariga qo`shimcha ishchi xodimlar olish yo`li bilangina u ishlab chiqarayotgan mashinalar sonini ko`paytirishi mumkin. Bu zavodlarning xarajatlari qisqa muddat ichida o`zgarmaydi, biroq bir necha yil davomida FORD yangi zavodlar qurib yoki eskilarini yopib zavodlar hajmini ko`paytirishi mumkin. Shuning uchun uzoq muddat ichida uning zavodlari xarajatlar o`zgaruvchandir.
Ko`pgina loyihalar qisqa muddat ichida o`zgarmas, uzoq muddat ichida o`zgaruvchanligi sababli, firmaning qisqa muddatdagi xarajat egri chizig`i darajasi uzoq muddatdagidan farq qiladi. 6-chizmada bunga bir misol berilgan. Chizmada kichik, o`rta va katta zavodlar uchun 3 ta qisqa muddatli o`tacha umumiy xarajat
darajasi berilgan. Unda shuningdek, uzoq muddatli xarajat darajasi berilgan, zavod xarajatlari ishlab chiqarish xarajatlariga moslashtirilgan.
Bu chizma qisqa va uzoq muddatli xarajatlar bilan bog`liqdir. Uzoq muddatli o`rtacha umumiy xarajat egri chizig`i qisqa muddatli o`rtacha umumiy xarajatga qaraganda, ancha U shaklida egilgandir. Qo`shimcha qilib aytganda, hamma qisqa muddatli egri chiziqlar uzoq muddatli egri chiziqlar ustida yotadi. Bu xususiyatlar o`sishi firmaning uzoq muddatda ko`proq egiluvchan bo`lganligidadir. Natijada, uzoq muddatda, firma xohlagandek qisqa muddatli egri chiziqni tanlaydi. Lekin, qisqa muddatda avval tanlangan qisqa muddatli egri chiziqdan foydalanilgan bo`ladi. Ushbu miqdor bu misolda ishlab chiqarishda o`zgarish turli davr oralig`idagi xarajatlarni o`zgartirishni ko`rsatadi.

Uzoq muddatda o`zgarmas xarajatlar turli xil, o`rtacha umumiy xarajat egri chizig`i qisqa muddatda uzoq muddatdagi o`rtacha umumiy xarajat egri chizig`idan farq qiladi.

Qachonki Ford kuniga mashina ishlab chiqarishni 1000 ta dan 1200 taga oshirishni xohlaganda, qisqa vaqt ichida buning imkoni yoq edi. Lekin o`zining bu mavjud kichkina zavodiga ko`proq ishchilarni yollash kerak edi. Kichik mahsulotlarni kamaytirish sababli, o`rtacha umumiy xarajat har bir mashina uchun
10000$ dan 12000$ ga oshdi. Uzoq muddat ichida Ford zavodining ham ishchi kuchini kengaytirdi, ham o`rtacha umumiy xarajat 10000$ ga qaytardi.
Firma o`z faoliyatini uzoq vaqt davom ettirishi uchun qancha vaqt kerak? Buning javobi firmaga bo`liq. Firma o`zining ishlab chiqarish qobilyatini tartibga keltirishi uchun qancha vaqt ketishi haqida yagona javob yo`q. Mahsulot ishlab chiqarishga yaroqli firmadagi sihlab chiqarish jarayonlari haqidagi muhim ma’lumotlarni uzoq muddatli o`tacha umumiy xarajat chizig`i o`zida namoyish qiladi. Ayniqsa, bu xarajatlar bir-biridan qanday farqlanishini aytadi. Ishlab chiqarish oshgan sari, uzoq muddatli o`rtacha umumiy xarajat kamaysa, bu iqtisodiy samara deyiladi. Ishlab chiqarish oshgan sari, uzoq muddatli o`rtacha umumiy qiymat ham oshsa, bu noiqtisodiy samara deyiladi. Uzoq muddatli o`rtacha umumiy xarajat ishlab chiqarish darajasi bilan teng bo`lsa, bu o`zgarmas samara deyiladi. Bu misolda Ford ishlab chiqarishni eng past darajalarida iqtisodiy samaraga ega bo`ldi.