Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Raqobat tushunchasi

Raqobatli bozor – bu shunday bozorki, unda ko`p iste`molchilar va sotuvchilar bo`ladi, tovarlar bir xil bo`ladi, bozor tomonidan belgilangan narx amal qiladi.

Raqobatli bozori ba'zan mukammal (sof) raqobatli bozor ham deyiladi va uning ikki muhim xususiyati bor:

• 
  Bu bozorda sotuvchi va xaridorlar soni juda ko`p bo`ladi;
  
• 
  Sotuvchilar tomonidan taklif qilinadigan mahsulotlar bir xil mahsulot bo`ladi.
  

Bu shartlardan kelib chiqqan holda bozordagi har qanday sotuvchi yoki haridorning alohida harakati bozor narxiga deyarli ta`sir etmaydi. Har bir xaridor va sotuvchi bozor narxini berilganday qabul qiladi.
Misol tariqasida sut bozorini ko`rib chiqamiz. Hech qaysi iste'molchi sutning narxiga ta'sir ko`rsata olmaydi, sababi har bir haridor tomonidan sotib olinadigan sut hajmi umumiy bozor hajmiga nisbatan juda ham kamdir. Shu bilan birga, har bir sut yetkazuvchi fermerni narxlarni nazorat qilishda imkoniyati kam, sababi sotuvchilar taklif qiladigan narx me'yorga to`g`ri keladi. Yana bir sababi,


¹⁴ Ushbu bob G. Menkyuning “Mikroiqtisodiyot tamoyillari” (N. Gregory Mankiw “Principles of Microeconomics”7 e.) kitobining XIV bobiga muvofiq holda tayyorlangan.
sotuvchiga u yuqori narx aytolmaydi, agar aytsa xaridorlar boshqa sotuvchilarga ketib qolishi mumkin. Raqobat bozoridagi xaridor ham, sotuvchi ham bozor belgilagan narxni qabul qilishlari shart, shu sababdan ham ular narxni qabul qiluvchilar deyiladi.
Yuqorida berilgan ikki shartga qo`shimcha qilinadigan bo`lsa, quyida berilgan uchinchi shart ham mukammal raqobat bozorining shartlaridandir:

• 
  Firmalar bozorga erkin kirib chiqishadi. Misol uchun, biror firma sut mahsulotlari bilan shug`ullanishni boshlashni xohlasa, boshqa bir firma uni to`xtatishni istab qolishi mumkin, bu esa sut ishlab chiqaruvchi tarmoqqa erkin kirish va chiqish shartlarini qoniqtiradi. Shuni e`tiborga olish kerakki, raqobatchi firmalarni tahlillarning ko`p qismida bozorga erkin kirish va chiqish haqidagi farazlar qo`llanilmaydi. Agar raqobatli bozorga kirish va chiqish erkin bo`lsa, uzoq muddatli bozor muvozanatini ta`minlash uchun qudratli kuch yuzaga keladi.
  

2.