Вазирлиги абу райхон беруний номидаги тошкент давлат техника

12.3. Реактив қувват исътемолчилари.
Электр системасида реактив қувватнинг асосий истеъмолчилари қуйидагилардир: трансформаторлар, ҳаво электр линиялари (линиялари), асинхрон двигателлар, вентилли ўзгарткичлар, индукцион ўчоқлар, пайвандлаш қурилмалари ва бошқа юкламалар.
Тармоқ элемантларида абсолют ва нисбий реактив қувват исрофи жуда катта бўлиб, у тармоққа келаётган қувватнинг 50%- гача бўлиши мумкин. Реактив қувват исрофининг тахминан 7075% ни ҳар хил кучланишларда ишловчи трансформаторлардаги исрофлар ташкил қилади. Уч чулғамли, юкланиш коэффициенти 0,8 га тенг, ТДТН-40000/220 маркали трансформаторларда реактив қувват исрофи тахминан номинал қувватнинг 12% ни ташкил қилади.
Саноат корхоналарида реактив қувватнинг асосий истеъмолчилари асинхрон двигателлар ҳисобланади. Корхона истеъмол қилаётган реактив қувватнинг 65-70% уларнинг зиммасига тушади, 20-25% трансформаторларга, 10% га яқини бошқа истеъмолчиларга ва ҳаво линияларига тўғри келади. (9.2) ифодага биноан истеъмол қилинаётган умумий реактив қувват қуйидагига тенг:
Q_и =Q_ю +Q .
Бу ерда Q_ю - юкламанинг умумий реактив қуввати; Q- умумий реактив қувват исрофи.
Юклманинг умумий реактив қуввати ўз навбатида қуйидагига тенг:
Q_ю =_юitg_i .
Бу ерда P_юi - i тартибли юкламанинг актив қуввати; tg_i- қувватлар учбурчагининг бурчак тангенси.
Умумий реактив қувват исрофи:
Q = Q_л -Q_с +Q_т.
Бу ерда Q_л - линиядаги умумий реактив қувват исрофи; Q_с - линиянинг сиғим ўтказувчанликларида ишлаб чиқарилаётган умумий реактив қувват; Q_т - трансформаторлардаги умумий реактив қувват исрофи. Линиядаги реактив қувват исрофи:
Q_л= .
Линиянинг П-симон шаклидаги алмаштириш схемасида сиғим ўтказувчанликлар ишлаб чиқараётган реактив қувват:
2Q_с=
Қуйида узунлиги 1=100 км бўлган линияларда ишлаб чиқарилувчи реактив қувватнинг ўртача қийматлари келтирилган:

Uком, кВ	110	150	220
2Qс, Мвар	3	6,5	12,6

Линияда реактив қувват исрофи ва линия сиқим ўтказувчанликларида ишлаб чиқарилаётган реактив қувватнинг тахминий қийматларини қуйидагича қабул қилиш мумкин:
Q_л0,1S_л, Q_с0,1S_л;
Бу қийматларнинг ишоралари ҳар хил бўлади:
+jQ_л -j2Q_с =0
Бундан Q_сQ_л келиб чиқади.
110-150 кВ кучланишли ҳаво линиялари учун бу деярли қатъий тенгликдир. Бундай ҳолда линия бўйлаб натурал қувват узатилади.
к та параллел ишловчи трансформаторларда реактив қувват исрофи: Q_т=kS_ном .
Бу тахминан қуйидагига тенг:
Q_т0,1кS_ном=0,1S_н; бу ерда S_к=kS_ном .
m та трансформация поғонасига эга бўлган тармоқларда трансформаторлардаги реактив қувват исрофи тахминан қуйидагига тенг:
Q_т=0,1mS_к .
Ҳар қандай электр тармоғини лойиҳалаштирганда тўла қувват баланси сақланиши керак (номинал ҳолат сақланиши шарти билан). Бунда бутун система учун, шунингдек, зарур реактив қувват резервига эга бўлган ҳар бир тугун учун ҳам реактив қувват баланси таъминланиши шарт.
Реактив қувват балансини тармоқнинг ҳар бир (хусусий) ҳолати учун алоҳида кўриб чиқилади. Булар қуйидаги ҳолатлардир:
а) энг катта реактив юклама ҳолати (реактив қувватни энг кўп истеъмол қиладиган ва компенсацияловчи қурилмалар қувватининг энг кўп зарурати бўлган ҳолат);
б) энг кам реактив қуввтли генераторларни энг кўп актив қувват билан юклантириш натижасида бўладиган ҳолат - энг катта актив юклама ҳолати;
в) генераторларнинг бир қисми ўчирилиши натижасида реактив қувват ишлаб чиқариш имконияти бўлмаслиги сабабли юз берадиган ҳолат - энг кам актив юклама ҳолати;
г) тармоқ бўйича реактив қувват узатилишининг энг кўп чекланишига сабаб бўладиган тузатиш ва авариядан кейинги ҳолат.