Вазирлиги абу райхон беруний номидаги тошкент давлат техника

12.2. Юкламанинг ростлаш эффекти
9.1- расмда юкламаларнинг кучланиш бўйича статик характерис- тикалари кўрсатилган. 9.2- расмда келтирилган оддий электр системаси ҳолатининг ўзгариши юкламага қандай таъсир қилишини кўриб чиқамиз. Фараз қилайлик, авария ёки бошқа сабабларга кўра линия охиридаги U₂ - кучланиш пасайди. Юклама ўзининг ростлаш эффектига мос равишда бу ҳолда қучланиш U₂ ни оширишини кўриб ўтамиз. Линия охиридаги кучланишни қуйидагича ёзиш мумкин:
,
бу ерда: Р₁₂⁰ ва Q₁₂⁰ - линия охиридаги актив ва реактив қувватлар; г₁₂ ва х₁₂- линиялардаги актив ва реактив қаршиликлар.
9.1-расмдаги статик характеристикалар бўйича U₂ кучланиш пасайганда P₂ ва Q₂, шунингдек P₁₂⁰ ва Q₁₂⁰ ҳам камаяди. Натижада U₁₂ кучланиш исрофи ҳам камайиб, бу ўз навбатида U₂ кучланишнинг ортишига сабаб бўлади. Агар, U₁ кучланиш ўзгармас қийматда тутиб турилади деб фараз қилсак, у ҳолда U₁₂ исроф камайганда U₂ кучланишнинг ортиши юқоридаги ифодадан ҳам кўриниб турибди. Юқоридаги ростлаш тартиби қуйидаги шарт бажарилгандагина тўғри бўлади:
UU_кр=(0,70,8)U_ком;
UU_кр бўлганда юклама мусбат ростлаш эффектига эга, UU_кр бўлганда эса манфий ростлаш эффектига эга. UU_кр бўлганда U₂ кучланишнинг камайиши истеъмол қилинаётган Q₂ реактив қувватнинг ортишига олиб келади ва линияда катта реактив қувват оқиб, бу U₁₂ исрофнинг ортишига сабаб бўлади. Бунинг натижасида линия охиридаги U₂ кучланиш камаяди. Статик тавсифга мувофиқ UU_кр бўлганда Q₂ яна ортади ва яна юқоридаги тартибда U₂ кучланиш пасаяди, яъни, кучланиш кўчкиси деб аталувчи ҳодиса юз беради. Бундай аварияларда асинхрон двигателлар тўхтаб қолади. Асинхрон двигателда реактив қувват ортиши сабабли реактив қувват баланси бузилади. Бунда истеъмол қилинаётган реактив қувват ишлаб чиқарилаётган реактив қувватдан жуда катта бўлиб кетади, натижада U₂ кучланиш пасаяди. Бундай аварияда кучланишнинг пасайишини фақатгина юкламани тармоқдан узиш ёрдамида тўхтатиш мумкин. Ҳозирги даврда катта қувватли синхрон двигателларда ва генераторларда кучланишни меъёрида тутиб турувчи қўзғатишни автоматик ростлагичлар (ҚАР) қўлланилмоқда, шу сабабли системада кучланиш критик қийматидан камаймайди.

9.1-расм. Юкламанинг статик тавсифлари 9.2-расм. Содда элетр системасининг схемаси