Valeologiya asoslari

b u tu n ja h o n so g 'liq n i saq lash tash k iloti m a ’lu m o tla ri.
1 6

---

k a y fiy a tn in g
kuchli o ‘zgarib turish i kabilarda aks etadi.
S u ru n k a li z a h a rla n is h d a x u d d i o ‘sha m o d d a tu rli k ish ila rd a
buyrakning, q o n ishlab chiqaruvchi organlari, asab tizim i va jigarning 
shikastlanishiga olib keladi.
M a ’lum b o ‘ladiki, inson salom atligi n im ad an nafas olishi, nim a 
is t e ’m o l 
qilishi va ich ish i, q an d ay sh a ro itla rd a y a sh ay o tg a n i va 
ishlayotganiga bog‘liqdir.
Ekologiya m a ’lum m a ’no d a m adaniyat, axloqiylik va vijdon bilan 
b o g iiq b o iib , ularning yetishmasligi istalgan davlatda aholi sog‘lig‘iga 
t a ’sir etuvchi ekotsidli inqirozni keltirib chiqaradi.
Ekologiya a tro f-m u h itn in g inson salom atligiga t a ’siriga e ’tib orni 
q a ra ta d i, b u n d a y m asa lala r b ila n b ev o sita ek o lo g ik valeologiya 
shug'ullanadi.
V .P .P e tle n k o n in g m a ’lu m o tig a k o 'r a , ek o lo g ik v a le o lo g iy a
ekzoekologiya va endoekologiyani o ‘z ichiga qam rab oladi.
Ekzoekologiya 
— tashqi ekologik om illar (kosm os, m agnitosfera, 
gravitatsiya, quyosh radiatsiyasi, iqlim, atm osfera, gidrosfera)ning 
inson salom atligiga t a ’sirini tahlil qiladi.
Endoekologiya 
— in so n o rg an izm i ichki m u h itin in g biologik 
im koniyati, b io ritm ik , x ro n o ritm ik h o latid ir. Bu to z a (so g ‘lom ) 
organizm konsepsiyasi. U to za m ah su lo tlar iste’m ol qilish, organizm
(organlar, qon tizim i, lim fatizim i)ni shlaklardan tozalash m asalalarini 
amalga oshiradi.
Ekologik valeologiyaning eng asosiy m asalalari s o g io m hu d u d , 
ekstrem al sharoitlardagi inson x a tti-h a ra k a tla rid a aks etadi. T abiatni 
asrashga e ’tiborning mavjud emasligi ertaga ju d a qayg‘uli: resurslarning 
tam om b o lis h i, o ‘rm o nlarnin g yo ‘q b o iib ketishi, suv va havoning 
ifloslanishi, tu proq n ing erroziyaga u ch rash i, hayvonot va o ‘sim lik 
dunyosining n o b ud b o lis h i h a m d a b u larn in g o q ib ati sifatida — 
im m unitetnin g yo‘qolshi, kasalm and kishilarning ko 'p ayishi kabi 
natijalarga olib keladi.
Hozirgi vaqtda O 'zbekisto n nin g b a ’zi h u d u d lari h a m d a Q oraqal- 
P oglstonda atro f-m u hitning ifloslanishi bilan xarakterlanadigan aholi 
salom atligiga xavf soluvchi m urakkab ekologik vaziyat yuzaga keldi. 
Aholi salom atligi y o m o n lashu v inin g o ldin i olish h aq id a axborot 
(bilim lar)ning m avjud em asligi vaziyatni y an ad a m u ra k k a b la sh - 
t'rnioqda. Bu esa tibbiyot fanlari oldiga a tro f-m u h itn i m uhofaza
, 7
pDPi 
a rS h ]