K IRISH
«Valeologiya asoslari» fanining m aqsadi — talab alarn in g jism oniy,
psixik salom atligini saqlash, ularda sog‘lom tu rm u sh tarzi k o ‘nikm a-
larini hosil qilish, yoshlarni organizm ning reproduktiv funksiyalari
bilan tanishtirish, b u ndan tashqari shaxs va m illat salom atligini saqlash
va m u stah k am lash n i n azarda tutish. T alabani
inson salom atiigiga
konstruktiv y o nd ashishga o ‘rgatish orqali biz salom atlikni saqlash va
m ustahkam lashning faol strategiyasini shakllantirish im koniyatiga ega
b o ‘lam iz.
Inson salom atligi — bu eng a w a lo , u zoq u m r k o'rish davom ida
uning yuqori s u r’atdagi ishchanlik qobiliyati va ijtim oiy faolligi, psixik
va fiziologik sifatlarini saqlash va rivojlantirish dem akdir.
Aksariyat
o lim larning fikricha, inson organizm ining funksional im koniyatlari
va tashqi m uhitning ijobiy om illariga nisbatan uning barqarorligi butun
hayoti d av o m id a o ‘zgarib bo rad i. X uddi shu kabi o rg an izm n in g
sog'lom lik h olati dinam ik jaray o n b o ‘lib, u insonning yoshi, jinsi,
kasbiy faoliyati, hayo t tarzi bilan b o g ‘liqlikda
yaxshilan adi yoki
yom onlashadi (salom atlikning zaiflashib ketishi va m ustahkam lanishi).
Shubhasiz, valeologiya «salom atlik», «sog‘lom b o iis h » m a ’nolarini
bildirib, hozirgi v aqtd a sog‘lom avlodni tarbiyalash m asalalarini hal
etishda zarur o ‘rin egallashi shart. Bu o 'rin d a pedagoglarning vazifasi
h ar bir t a ’lim olu v ch id a o ‘zining va atrofidagilarning salom atligini
saqlash va m ustahkam lash ko‘nikm a va m alakalarini shakllantirishdan
iborat. M azk ur yondashuv aholining, s h u ju m la d a n , o ‘sib kelayotgan
yosh avlodning salom atligini him oya qilish borasida 0 ‘zbekistonda
olib borilayotgan ijtim oiy siyosatga m os keladi. X ususan, 2010 yilning
«Barkam ol avlod yili» deb e ’lon qilinishi o ‘sib
kelayotgan avlodni
jism oniy, aqliy va m a ’naviy sog'lom qilib tarbiyalashga qaratilgandir.
Bizning tarbiyaviy tizim im iz (oila, t a ’lim m uassasalari) h a r bir bola,
o 'sm ir, yigit-qiz h am d a k atta yoshli kishilarda salom atlikning asosiy
tarkibiy qism lari hisoblangan faol harakat rejimi — chiniqish, jism oniy
m adaniyat va sport bilan shug‘ullanishda ifodalangan sog‘lom turm ush
tarzini tashkil etish ehtiyojini shakllantirishi va rivojlantirishi zarur.
O vqatlanish, m eh n a t va dam olish gigiyenasi, kundalik rejim ,
shaxsiy
va jam o atch ilik gigiyenasi talablariga rioya qilish, atrofim izdagi olam
(ekologiya va salo m atlik)ni asrash, y om on o d atlarn in g oldini olish,
3
psixogigiyena talablariga am al qilish tarb iy achi va tarbiyalanuvchilar
orasida optimal o ‘zaro m unosabatlar vujudga kelishi zaruriyatini taqozo
etadi. O lim larning fikricha, valeologiya — XXI asr fani. Sog‘lom
b o ‘lish u ch u n inson valeologiya fanini alb atta o ‘rganishi zarur.
V aleologiya fanining p red m eti h ay o tn in g ustuvor kategoriyasi
sifatida insonning individual salom atligida aks etadi.
Boshqa fanlardan
farqli ravishda u insonning salom atligiga m iqd or va sifat jih a td a n
t a ’sir ko'rsatib , tu rli darajalarda — fiziologik, psixologik va ijtim oiy
bashorat qilinadigan m ustaqil kategoriya sifatida qaraladi. M azkur
fan b o ‘yicha bilim larni o ‘zlashtirish natijasida talaba salom atlikning
asosiy belgilovchi jihatlari: ijobiy m otivatsiyaning rivojlanishi, sog‘lom
turm ush tarzi tam oyillarini egallash orqali shaxsiy salom atlikni saqlash
va m ustahkam lashni baholash im koniyatiga ega b o ‘ladi,
pedagogik
m ehnat bilan shug‘ullanish jarayonida esa o ‘quvchilarda o ‘quv, m ehnat
va d a m olish dav o m id a o ‘z la rin in g sa lo m a tlik la rin i saqlash va
m u sta h k a m lash g a m a s’uliyatli m u n o sa b a t sh ak llan ad i. F a n n in g
salom atlikning jism oniy, psixik, jinsiy, ijtim oiy, b undan tashqari,
individual va jam oatchilikka oid jihatlariga e ’tib o r qaratadigan «Inson
salom atligi» b o ‘lim i zam onaviy m u am m o
sifatida alohida qiziqish
uyg'otadi. Shuning uchun salom atlikning shunday jih atlari sifatida
genetik, bioxim ik, funksional, psixologik, ijtim oiy-m a’naviy, klinik;
jam o atchilik salom atligi ko‘rsatkichlari: tu g 'ilish, o ‘lim , kasallanish,
hayotning davomiyligi, nogironlik ko‘rib chiqiladi.
Bunday masalalarga
e ’tib o r qaratish esa so g io m lik darajasi va uni baholash m etodlari
haqida fikr yuritish im konini beradi.
4
