V. V. Mayskiy

12.1 Neyroleptiklar
(antipsixotik moddalar) 
1952 yilda J.Delay va P.Deniker (Fransiya) psixiatriya amaliyotida 
xlorpromazinni
qoʻllashgan. Xlorpromazin sedativ, psixomotor indifferentlik, hissiy befarqlikka olib kelishi 
qayd etilgan. Bu holat ―neyroleptik sindrom‖ deb ataldi va shunga oʻxshash ta‘sirga ega 
boʻlgan moddalar keyinchalik 
neyroleptiklar
deb ataladi. 
Neyroleptiklarning asosiy xususiyati psixozli bemorlarda alaxlashni, Gallyutsinasiyalarni 
bartaraf etish qobiliyatidir - 
antipsixotik ta’sir
. Shuning uchun bu dorilar 
antipsixotik 
vositalar
deb atala boshlandi. 
Ayniqsa, neyroleptiklar shizofreniya uchun ishlatiladi-bu kasallikka xarakterli boʻlgan; 
atrofdagi olamni kam idrok qilish, fikrlash va tushunishning muhim buzilishlari kabi 
alomatlarni bartaraf etish uchun qoʻllaniladi. 
Shizofreniyaning (pozitiv-avval mavjud boʻlmay, kasallik sabab kelib chiquvchi) belgilari:
■ alaxlash
■ gallyutsinatsiyalar
■ fikrlash buzilishi (irratsional xulosalar)
■ shuningdek salbiy alomatlar-hissiy munosabat darajasini pasayishi
■ befarqlik
■ beparvolik
■ ijtimoiy aloqalar va manfaatlarning torayishi
■ progressiv aqliy zaiflik. 
Odatda neyroleptikler asosan pozitiv simptomlarni zaiflashtiradi va negativ simptomlarga
kam samarali ta‘sir koʻrsatadi. Xlorpromazinning va shunga oʻxshash antipsixotiklar ta‘siri 
miya mezolimbik tuzilmalaridagi dofamin D
2
retseptorlari blokadasi bilan bogʻliq. D
2
retseptorlari blokadasi-miyaning boshqa qismlarida neyroleptiklarning nojoʻya xususiyat-
larni keltiradi: 
■ ekstrapiramidal buzilishlar (dori tufayli kelib chiqgan parkinsonizm)
■ prolaktinning sekretsiyasini oshiradi bu esa sut bezlariga ta‘sir qilishni ragʻbatlantirishdan 
tashqari gonadotropik gormonlar ishlab chiqarishni kamaytiradi (follikulostimullovchi va 
lutein gormonlar). Shuning uchun koʻproq samarali antipsixolitiklar boʻlib, aniq ekstra-
piramidal buzilishlar va giperprolaktinemiyaga olib keldi. Keyinchalik ekstrapiramidal 
tizimga va Prolaktin sekretsiyasiga nisbatan kam ta‘sir koʻrsatadigan neyroleptiklar