V. S. Xan Koreya tarixi обязательный экзем пляр

Ijtim o iy -iq tis o d iy  
Y aponlar  b ila n   b o 'lg a n   Im jin  u ru s h i  va
r iv o jla n ish  
m a n ju rla r  b o sq in i  K oreyani  h a lo k a t  yo-
qasiga  olib  keldi.  Ishlab  ch iq arish   va  iq- 
tiso d iy o td a   in q iro z  ro 'y   b erd i.  F o y d a la n ila d ig a n   y e r  m a y d o n la ri 
2/3  q ism g a q isq ard i.  N atijad a  hosil  m iq d o ri  h a m   h alo k atli  h o latg a 
kelib  qoldi:  x u su san ,  1670-1671  y illa rd a  m a m la k a td a   1  m ln .d a n  zi- 
y o d ah o li  ochlik  n atijasid a  qirilib  ketdi.  Yana  b ir  o fat  m a m la k a tg a  
ta rq a lg a n  e p id e m iy a   (1699 ,1 7 0 8  ,1 7 1 8  y illa rd a ) edi.
H o k im iy a tn in g   zaifligi  y erla rg a  o 'z b o sh im c h a lik   b ila n   eg alik  
q ilin ish ig a olib keldi. Yerga shax siy  eg alik  q ilish  o 'sib  b o rd i. A m al- 
d o rla rg a   in 'o m   e tilg a n   y e rla r  so liq la rd a n   o z o d   q ilin d i.  M am lak a t 
g 'a z n a sin i  to 'ld iris h   m a q sa d id a   h u k u m a t d v o ry a n lik  u n v o n la ri  va 
q u y i  ta b a q a   lav o zim larin i  so ta  b o sh lad i.  S hu  tu fay li  sa ro y   am al- 
d o rlig ig a  o 'tk a z ila d ig a n   im tih o n la rg a c h a   a m a ld o rla rn in g   n o m lari 
m a 'lu m   b o 'lib   u lg u rg a n d i.  U larn i  h a rb iy   x izm atg a  ola  b o sh lash -

---

V I  B ob.  C H O S O N  S U L O L A S I.  2  §.  S o 'n g g i  C h o s o n
8 1
gan.  T o'lov  ev azig a  n o b ila rg a   o zo d lik   v a'd a  q ilindi.  S hu  b ila n  b ir­
ga  k o n fu tsiy lik n in g   ta b a q a la sh u v ig a   aso sla n g a n   ja m iy a t  yem irila 
bosh lad i.
U ru sh siz   d a v o m   e tg a n   u z o q   v a q t  m o b a y n id a   iq tiso d iy o t,  ish ­
lab  ch iq arish   va  to v a r- p u l  m u n o sa b a tla ri  jo n lan d i.  H u k u m a t 
y an a  "D eh q o n ch ilik n i  ra g 'b a tla n tirish "   siy o satig a  q ay td i.  1608 
y ild a   tu rli  xild ag i  to 'lo v la m in g   o 'rn ig a   y ag o n a  soliq  tizim i  joriy 
etild i.  S oliqlar  fa q at  y e r  e g a la rid a n   olina  b o sh lad i.  M a z k u r  h o la t 
d a stla b   K yongi  v ilo y a tid a   joriy  etildi,  a m m o   b u n d a n   m a n fa a td o r 
b o 'lm a g a n   m a n s a b d o rla r  va  y er  eg a la ri  n o ro z ilik   b ild ira   b o sh la ­
di.  M a m la k a td a   fo y d a la n ila d ig a n   y er  m a y d o n la rin in g   k en g a y ish i 
s u g 'o ris h   tizim in in g   h a m   tak o m illa sh u v ig a  olib  keldi.  A n 'a n av iy  
m a d a n iy a tn in g  b ir b o 'la g i sifatid a m a m la k a td a  je n sh en  yetish tirila 
b o sh lan d i,  sh u n in g d e k ,  Y aponiya  va  X itoydan  tam aki,  qalam p ir, 
qovoq,  p o m id o r va  b a ta t  y etish tirish   o 'z la sh tirild i.  P axta  y etish ti- 
rishva  b o g 'd o rc h ilik  rivojlana bosh lad i.
Yersiz  d e h q o n la r  o 'z ig a   xos  "o lo v li  m a y d o n " n i  tash k il  qilib, 
to g 'la rd a g i  o 'sim lik la rn i  yoqib,  d a ra x tla rn i  kesib,  o 'rm o n la rn i 
o 'z la sh tirish  b ila n  sh u g 'u lla n ish g a n .
H a rb iy  jih a td a n  q u ro lla n ish g a  alo h id a  e 'tib o r b erild i. K a m o n  va 
n a y z a la r  o 'q o ta r  q u ro lla r  o ra sid a n   siqib  chiqarila  b o sh la n d i.  T o'p 
va fugaslar, sh u n in g d e k , b ir v a q tn in g  o 'z id a  50 ta m iltiq  o 'm a tilg a n  
(10  ta  m iltiq d a n   b ir  v a q tn in g   o 'z id a   o 'q   u zilg an )  xvachxa  ("olovli 
arav a")  -   ara v a   ta y y o rla n a   b o sh lan d i.  B uni  o 's h a   d a v m in g   b ird a - 
n ig a o 'q  u z a d ig a n  z a m o n a v iy   tizim i  d ey ish  m u m k in  edi.  S h u n in g ­
d ek,  " T o sh b a q a -k e m a "   va  y engil k e m a la r yasala b o sh lad i.
Y a p o n larn in g   b o sq in i  n atijasid a  b ir  q a to r  b o sm a x o n a la r  v ay ­
ro n  q ilin g a n  edi.  K eyin ch alik  Y aponiyada k ito b  b o sish n in g  asosini 
tashkil  e tg a n   m e ta lld a n   y asa lg a n   h a rfla r  olib  k e tilg a n   b o 'ls a - d a , 
XVII  a srn in g   o 'rta la rig a   kelib  b ir  q an ch a  y u z   m in g lab   b o sm a   bel- 
g ilar  ish lab   chiq arild i.  N a tija d a   k ito b la r  Im jin  u r u s h id a n   oldingi 
d a v rd a g id a n   k o 'p ro q  n a s h r etila b o sh lan d i.
M etalld an  fo y d a la n ish  n a fa q a t q o 's h in  u c h u n , balki u ru sh g a c h a  
ta ra q q iy   e tm a g a n   iq tiso d iy o td a   h a m   k a tta   ah a m iy a tg a   eg a  b o 'ld i. 
X ususan,  k u m u s h   q azib   olish   rivojlandi.  Q o 'rg 'o sh in ,  o ltin   ko n la- 
rini  izlash,  m is  va  te m ir  q azib   ochish  ish lari  y a n a d a   jad allash d i. 
H u k u m a t  k o n ch ilik   ish larig a  e'tib o r  q a ra ta   b o sh lad i.  K on ishi  b i­

---

82
V I  B ob.  C h O S O N   S U L O L A S I.  2  §. S o 'n g g i  C h o s o n
lan  s h u g 'u lla n is h   o d a m la m in g   d e h q o n c h ilik d a n   ch e k in ish   xavfini 
p a y d o  qildi. S h u n in g  u c h u n  XVIII a s r o 'rta la rid a  k o 'p la b  k o n ch i va 
q a z u v c h ila r o 'z la rin in g   to p g a n  m etallarin i  y ash irish g an .
Ish lab   c h iq a rish n in g   riv o jlan ish i  s a v d o - s o tiq  jo n la n ish ig a   olib 
keldi.  S h a h a rd a   y a sh o v c h ila r  (x u su san ,  Seul  va  K e so n d a )  d e h ­
q o n c h ilik d a n   s a v d o -s o tiq   b ilan   s h u g 'u lla n is h g a   o 'td ila r.  S avdo- 
g a rla r  q a tla m i  sh a k lla n d i.  Bu  h o la t m a m la k a t  m iq y o sid a g i  s a v d o  
m u n o s a b a tla rig a   k esk in   ra q o b a t  ru h in i  o lib   k ird i.  S av d o   aylan - 
m asi  y e rla rg a   h a m   kirib  keldi.  S a v d o g a rla r  X itoy  va  Y aponiya 
b ila n   faol  s a v d o   a lo q a la rin i  olib  b o ra   b o sh lad ilar.  A g a r  XVII  asr 
o 'r ta la rid a  s a v d o d a  aso siy  rolni d a v la t o 'y n a g a n  b o 'lsa , e n d ilik d a , 
u n in g   o 'm in i  x u su siy   ta d b irk o rla r  va  n o q o n u n iy   s a v d o   a lo q a la ri 
egallad i.
S a v d o -so tiq   m u n o sa b a tla ri  o 'sib   b o rish i  p u l  m u o m alasiriv o jla - 
n ish ig a  tu rtk i b o 'ld i.  O m m av iy   ra v ish d a   p u l z a rb   qilina  b o sh lad i. 
M a 'lu m   m iq d o rd a g i  m a b la g '  ev azig a  y o llan ib   ish lo v ch ila r  p a y d o  
b o 'ld i.  Bu  esa s u d x o 'rlik n in g  k en g a y ish ig a  olib keldi.
T o v a r-p u l  m u n o sa b a tla ri  rivojlanishi  h a m d a   y irik   y er  egaligi- 
n in g   o 'sib   bo rish i,  d e h q o n la r  va  m a y d a   ish lab   c h iq a ru v c h ila rn in g  
o m m a v iy  n o ro z ilig in i  keltirib  ch iq ard i.  S h u n in g d e k ,  u la r  M anjuri- 
y a n in g  q a to r sh a h a rla rig a   к о 'chib ketib,  u  y e rd a  y o lla n m a   m e h n a t 
b ilan   s h u g 'u lla n a  b o sh lash d i.