|
Ilm iy -te x n ik va
XV-XVI asrla r - islo ho tlar d av ri bo'lib, fan
m a d a n iy y u tu q la r
va m ad a n iy a t so h asid a k atta y u tu q la rg a
erishilgan. Ilm iy -tex n ik av iy y o 'n a lish d ag i
y u tu q la r av valo am aliy ah a m iy a t kasb etgan. Bu d a v rd a o b -h a v o va
b u lu tla rn i k u za tish rivojlangan, y u ld u z la r xaritasi, y o m g 'ir m iqdo-
rini o'lchovchi asbob, topografik asboblar, an iq taqvim , notali yozuv,
q uyosh va su v soatlari yaratilgan. Shu b ilan birga qurolsozlik, kem a-
sozlik va m atbaachiilik so h asid a h a m k atta y u tu q la rg a erishilgan.
T ibbiyot so h a sid a 1445 yili 365 k ito b d a n ib o ra t "D av o lash
y o 'lla ri m ajm uasi"(1445 y.) va 85 k ito b d a n ib o ra t "M a h alliy d o rila r
h a q id a m a 'lu m o tla r m ajm u asi" (1456 y.) n o m li fu n d a m e n ta l ish lar
ch o p etilg an . A ynan m a z k u r ish la r o ra sid a oxirgi k ito b d a kasallik-
larn i d a v o la sh b o 'y ic h a 955 ta m aq o la, 10706 re tse p tla r va 1477 ta
ig n a san ch ib d a v o la sh g a oid tav siy alar b erilg an . 1610 y ild a "S harq
tab o b ati x az in a si" no m li k ito b n a s h r q ilin g an . U n d a X itoy va ko
re y s tab o b atig a oid 500 d a n o rtiq riso la la r o 'r in olgan.
Q iro l Sejon (1418-1450) d a v rid a q ish lo q x o 'jaligiga o id asar-
la r y a ra tilg a n b o 'lib , u la rd a m alak a li z iro a tc h ila rn in g tajribalari
u m u m la sh tirilg a n . S eleksiya ish lari h a m riv o jlan g an b o 'lib , tu r-
VI B ob. C h O S O N S U L O L A S I. 1 §. Ilk C h o s o n
7 5
li iqlim va tu p ro q la rg a m o slash tirilg a n , o 'sim lik la r (sholi, arp a,
b u g 'd o y )n in g y a n g i n a v la ri yaratilg an .
Tarixiy ta d q iq o tla r tizim li k o 'rin ish olgan. 1450 yili "K o rey an in g
h a rb iy s h a rh i" no m li k ito b ch o p etilg an . 1485 y ild a - " K o rey a n in g
u m u m iy sh a rh i" e 'lo n q ilin g an . M ax su s o lim la rd a n tash k il to p g a n
g u ru h 1451 yili 139 k ito b d a n ib o rat "K oryo sa " ("K oryo tarixi")ni
y o zg a n . 1454 yili v a n T anjon d a v rid a "Y ilnom a yoki Sejon d a v ri
n in g asl y o z u v la ri" ch o p e tilg a n b o 'lib , b u k ito b g a v an b u y ru q la ri,
ra sm iy m a 'ru z a la r, te k sh iru v c h ila r h iso b o tla ri kabi ra sm iy h u jjat
lar k iritilg a n . C h o so n n in g keyingi b arch a tarixi d a v o m id a a y n a n
sh u n g a o 'x sh a sh y iln o m a la r tu z ish a n 'a n a g a ay lan g a n .
1485 yil " K y o n g u k tejon" ("D av lat b o sh q a ru v i u c h u n b u y u k tu-
z u k la r" ) - m a m la k a tn in g b irin ch i y u rid ik k o d ek si ch o p etilgan.
K arto g rafiy a ishlari h a m k e n g y o y ilg an b o 'lib , k o 'p la b yangi
g eo g rafiy ag a o id ish la r c h o p etilgan. 1432 yili "S ak k iz v ilo y atn in g
g eo g rafik tavsifi", 1455 yili "G eografik tav siflar va x a rita la r", 1463
yili "K oreya x arita si", 1481 yili "K oreya y erla ri va u n in g d iq q a tg a
saz o v o r y o d g o rlik la ri", 1530 y ild a 55 k ito b d a n ib o rat "K oreya y er
lari va u n in g d iq q a tg a saz o v o r y o d g o rlik larig a q o 'sh irn c h a tav sif"
n o m li geo g rafik k ito b la r ch o p etilg an bo 'lib , u n in g y an g i n a sh ri
1609 yili e 'lo n qilingan.
1493 yili 9 jild d a n ib o ra t "M u siq a x aq id ag i fan aso slari" no m li
m u siq iy en sik lo p e d iy a e 'lo n qilingan.
A ynan b u d a v rd a g i m u h im y u tu q la rd a n biri 1443 yil qirol Sejon
to m o n id a n am alga k iritilgan koreys alifbosi ("x u n m in chonim ")ga
b a g 'ish la n g a n "T o 'g 'ri to v u sh la r h a q id a xalqqa n asih at" nom li ki-
to b n in g chop etilishi b o 'ld i. Xitoy iyerogliflaridan farqli ta rz d a yangi
alifbo h a rfla rd a n tu zilg an bo'lib, b u iyerogliflar q o 'lla n ish d a oson
b o 'lg an . Bu esa, sh u b h asiz o d d iy avom xalqning savodxonligini os-
h irish d a m u h im ah a m iy a t kasb etgan. Biroq, y u q o ri m artab ali sh ax s
lar va a m a ld o rla r u z o q m u d d a t Xitoy y o z u v id a n foydalanishgan.
S h e'riy a td a kasa (katta sh e'r) va sichjo (K oryo d a v rid a p a y d o
boT gan u c h b o 'g 'in lilik ) ja n rla ri rivojlangan. U n d a tarix iy v o q ea la r
tasv iri, ta q d ir h a q id a g i falsafiy ta sa v v u rla r, fu q a ro la r lirikasi aks
etg an . Folklor, n o v e lla la r va satirik p ro z a h a m d a p o v e stla rn in g ba-
d iiy ish lo v ig a aso sla n g a n n a sr p a y d o b o 'ld i. S ah n a s a n 'a tid a n iq o b
te a tri va q o 'g 'irc h o q te a tri p a y d o b o 'lib , u n d a o 'tk ir sa tira nam o -
7 6
V I B o b . C h O S O N S U L O L A S I. 1 §. Ilk C h o s o n
y ish qilingan. R assom chilik d e k o ra tiv rasso m ch ilik , peyzaj, p o rt-
re t va a n im a listik rasso m ch ilik k a b o 'lin g a n .
A g a r av v allari m e 'm o rc h ilik d a ib o d a tx o n a q u rilish ig a e'tib o r
q a ra tilg a n b o 'lsa, XV a s rd a n b o sh lab u la rn in g o 'm in i x alq arxitek-
tu rasi, o 'z in in g h a sh a m a ti b ilan ajralib tu ra d ig a n v a n la r saro y la ri
eg allay b o sh lag an .
Do'stlaringiz bilan baham: |
