V. S. Xan Koreya tarixi обязательный экзем пляр

X orijiy d a v la tla r n in g  
B oshqa to m o n d a n ,  za iflash g an   va eskir-
b o stir ib   k ir is h i 
g an   izo ly atsio n izm   tizim in in g   tu g ati-
lish ig a va  xorijiy  d a v la tla r  va  u la r  bilan 
birg a  k a p ita listik   m u n o s a b a tla r  tizim in in g   kirib  kelish ig a  sh a ro it 
y arag an lig in i  h a m  a lo h id a   e 'tiro f etish   m a q sa d g a   m u fo v iq d ir.  XIX 
a s rn in g  ik k in ch i y a rm id a   K oreya tu rli  m a m la k a tla rn in g  x o m ash y o  
b o zo rig a  va  a rz o n   ish ch i  k u c h ig a   eg a  o 'z ig a   xos  m a y d o n g a   a y la n ­
di.  V a q t-v aq ti  b ilan   inglizlar,  ru slar,  fra n su z la r,  a m e rik a lik la r  va 
y a p o n la r  K oreya  h u d u d id a   p a y d o   b o 'la   b o sh la d i.  U la rn in g   h a r a ­
katlari  K oreya  b ila n   m u n o sa b a tla rn i  o 'rn a tis h   o rq a li  m am lak at- 
d a g i  ichki  z id d iy a tla rd a n   fo y d a la n ib ,  K oreya  h u k u m a tin i  q aram  
q ilish g a  q a ra tilg a n  edi.

---

9 0
V I  B o b .  C H O S O N   S U L O L A S I.  2  §. S o 'n g g i C h o s o n
Bu d a v r d a  u c h  fra n su z  m issio n e ri y a sh irin  h o ld a  K oreya  h u d u ­
d ig a   kirib  kelg an lig i u c h u n  1839 y ild a  o 'lim  jazosiga h u k m  q ilin d i.
1846  yili  K oreya  h u d u d id a   fra n su z la rn in g   u c h ta   h a rb iy   kem asi,
1847  y ild a   esa  y an a  ikkita  h a rb iy   k em asi  p a y d o   b o 'ld i.  U la r  ko­
re y s h u k u m a tid a n   m issio n e rla rn in g   qatl  q ilin ish   sab a b la rig a  izo h  
b e rish n i  talab   qiladilar.  K oreys  a m a ld o rla rin in g   tu sh u n tirish ic h a , 
m issio n e rla r o g o h la n tirish la rg a   q a ra m a s d a n   k o 'p  b o ra   K oreya  qo- 
n u n la rin i  b u z g a n la r.  1866  yili  y an a  9  ta  fra n su z   m issio n e ri  va  10 
m in g g a   y a q in   k o re y s  k ato lik la ri  qatl  q ilin ad i.  Bu  sa fa r  7  ta  h a rb iy  
k e m a d a  fra n su z  e sk a d ra si jo 'n a tila d i. A vvaliga fr a n s u z la r K anxva­
d o  o ro lid ag i  K anxva  sh a h rin i  eg a lla g an   b o 'lsa,  k ey in ch a lik   k o rey s 
q u ro lli k u c h la ri to m o n id a n  to r - m o r  etiladi.
A y n an   sh u   yili  K oreya  h u d u d ig a   a m e rik a lik la rn in g   "G en eral 
S h erm an "  no m li  h a rb iy   d e n g iz   k em asi  keladi.  U lar  K oreyani  ta rk  
e tish n i ista m a g a n la ri u c h u n  yoqib y u b o rila d i.  1868 yili ikk ita A m e- 
rik a  h a rb iy   k e m asid a  k e lg a n   d e s a n t  T e v o n g u n   o ta sin in g   q ab rin i 
ta lo n -ta ro j  qiladi.  A m m o ,  u la r  m ah alliy   ah o li  to m o n id a n   h a y d a b  
y u b o rila d i.  A m e rik a lik la r  h a m   o 'z   h a ra k a tla rid a n   v oz  kechm ay, 
1871  y ild a  y an a 5 ta h a rb iy  k e m a  va  floti b ila n  K oreya q irg 'o q la rig a  
k eladi. K a n x v ad o  o ro lid a  k a tta  q a rsh ilik k a  u c h ra g a n   a m erik alik la r 
o ro ln i ta sh la b  chiq ish g a  m a jb u r b o 'lad ilar.
M ah alliy  ah o lin i chet ellik la rg a q a rsh i q o 'y is h  m a q sa d id a  T evon­
g u n   m a m la k a tn in g   tu rli  h u d u d la rig a   y o d g o rlik   to sh lari  o 'rn a tib , 
u n g a   " g 'a rb   v a rv a rla rin i  iliq  k u tib   olish,  m a m la k a tn i  so tish   b ilan  
b a ro b a rd ir" ,  d eb   yozib  q o 'y is h   h a q id a   b u y ru q   b e ra d i.  S h u n in g ­
d ek,  u  Y aponiya  b ila n  6 0 -y illa rd a   u z ilg a n   d ip lo m a tik   m u n o s a b a t­
larni  q a y ta   tik la sh g a q a rsh i chiqadi.
1873 yil Kojon  te v o n g u n n i  m a m la k a t b o s h q a ru v  h o k im iy a tid a n  
c h e tla td i va  h o k im iy a t u n in g  x o tin iq a rin d o sh la rid a n  b o 'lg a n   qiro- 
licha M in  M yon  Son q o 'lig a   o 'td i. O 'z   v a q tid a   u  h a m   c h e t  m a m la ­
k a tla r  b ila n   s a v d o   m u n o sa b a tla ri  olib  b o rish   va  p o rtla rn i  xorijlik- 
larg a o ch ish  ish la rid a n  c h e td a  tu rd i. Yangi h u k u m a t Y aponiya b ilan  
m u n o sa b a tla rn i q a y ta  tik la sh g a ta y y o r edi, lek in  o x ir-o q ib a td a  u n i 
ten g  alo q ala r qon iq tirm ay , ek sp a n siy a   siy o satin i ish lab  chiqdi.
1875  y ild a   y a p o n la rn in g   "U n y o "  n o m li  h a rb iy   k em asi  K anxva 
k o 'rfa z ig a   kird i.  K an x v ad o   o ro lid ag i  k o rey s  g a rn iz o n i  o g o h lan ti- 
ru v c h i  o 't  ochdi.  B unga  jav o b an   y a p o n la r  d e s a n t  tu sh irib ,  qal'an i

---

V I  B ob.  C h O S O N   S U L O L A S I.  2  §. S o 'n g g i  C h o s o n
9 1
(fort)  egallab,  k o re y s  b a ta re y a la rin i  y o 'q   qildi.  K oreyslar  o ro l­
n i  ta rk   e td i,  lekin  1876  y ild a  q a y ta   ja n g   qilib  y a p o n   flotiliyasini 
o ro ld a n   siqib  ch iq ard i.  F ev ra ld a  K oreya  sh a rtn o m a   im zo lash g a 
m a jb u r  q ilin d i,  a v g u s td a   esa  m a z k u r  s h a rtn o m a g a   q o 'sh im c h a   si­
fa tid a   q a to r  y an g i  ta la b la r  k iritildi.  U n g a  k o 'ra ,  k o re y sla r  y a p o n  
k e m a la ri u c h u n   p o rtla rin i  ochishi,  y a p o n   sa v d o g a rla rig a  im tiyozli 
sh a ro itla rd a   s a v d o -so tiq n i  a m alg a  o sh irish   im k o n iy a tin i  yaratib  
b e rish   talab lari  q o 'y ild i.  S h u n in g d e k ,  y a p o n   sa v d o g a rla ri  bojxona 
to 'lo v la rid a n   o z o d   qilinib,  u la rn in g   K o rey ad a  s u d   q ilinishi  ta q iq ­
la n d i. S h artn o m a b a n d la rig a  k o 'ra , K o re y ad a y a p o n  p u l b irlig in in g  
am al  q ilin ish ig a ru x s a t b erildi.
K o re y ad ag i m a v ju d  ta'sirin i y o 'q o tis h d a n  x av fsira g a n  X itoy y a­
p o n   e k sp a n siy a sig a   q a rsh ilik   qilish g a  h a ra k a t  qildi.  U n in g  y o rd a - 
m i b ila n  K oreya 1882 y ild a  d a stla b  A Q Sh, s o 'n g ra  A ngliya, G erm a- 
niya,  R ossiya,  Italiya,  F ransiya,  A vstriya,  B elgiya  va  D aniya  b ilan  
s a v d o   s h a rtn o m a la rin i  im zo lad i.  K o re y an in g   z a if  iq tiso d iy o ti  va 
h im o y a la n m a g a n   b o zo rig a  xorijiy  k a p ita l  va  m a h s u lo tla rn in g   k i­
rib   k elishi n a tu ra l  xo'jalik k a  p u tu r  y etk az d i.  N atijad a, K o re y an in g  
q ish lo q   xo'jaligi  m a h su lo tla ri,  ch a rm   m o llari  va  q im m a tb a h o   m e- 
tallari c h e t m a m la k a tla rg a  ch iq arib  y u b o rild i. Bu h o la t esa d e h q o n ­
la r va  h u n a r m a n d la rn in g  x o n a v a y ro n  b o 'lish ig a  olib keldi.
Y uqoridagi h o la tla r chet ellik la rg a q a rsh i k ay fiy a tn i k eltirib  chi­
q a rd i  va  1879  y iln in g   13  a p re lid a   P u s a n  sh a h ri  ah o lisi y a p o n  h a r ­
b iy   k em ala ri  g u ru h in i  s h a h a rd a n  h a y d a b   ch iq arad i. A m m o   keyin- 
gi  k u n i y a p o n   h a rb iy la ri  a h o lin i  o 'q q a   tu tg a n .  1881  yil  In c h x o n  va 
lyju  s h a h a rla rid a   isy o n la r ro 'y  b e rd i.  1882  y iln in g   iy u lid a   p o y ta x t 
g a rn iz o n i  so ld a tla ri  13  o ylik  q a m a ld a n   s o 'n g   o ylik  m a o sh   o 'rn ig a  
q u m g a  a ra la sh g a n  g u ru c h  b e rilish id a n  n o ro z i b o 'lib ,  n a m o y ish   qi- 
lish d i.  Q o 'z g 'o lo n c h ila r  o z iq -o v q a t o m b o rin i  v a y ro n   qilgach,  ofit- 
se r  (zo b it)lar  m a k ta b ig a   h u ju m   qilib,  y a p o n   ofitserin i  qatl  qildilar. 
S o 'n g ra ,  u la r y a p o n  v ak o latx o n a sin i  yoqib  y u b o rib ,  b u   y e rd a g i b ir 
n e c h ta   x o d im la rn i  o 'ld iris h d i  va  v a n la r  q al'asi  to m o n  y o 'l  olishdi. 
H o k im iy a t  te v o n g u n la rg a  q ay tarilg a ch ,  qiro lich a  qochib  k e ta d i va 
X ito y d an   y o rd a m   so 'ra y d i.  X ito y d an   y u b o rilg a n   3  m in g   a s k a r  va 
q iro lich ag a  so d iq   b o 'lg a n   q o 's h in   q o 'z g 'o lo n n i  b o stira d i.  T evon­
g u n   X itoyga jo 'n a tib  y u b o rilad i.
Q o 'z g 'o lo n d a n  s o 'n g  Y aponiya K oreyani y an g i Inchxon sh artn o -

---

9 2
VI  B o b .  C h O S O N   S U L O L A S I.  2  §. S o 'n g g i C h o s o n
m asin i im zo lash g a  m a jb u r qildi.  U sh b u   sh a rn o m a g a   m u v o fiq   K o­
rey a  o 'ld irilg a n   y a p o n   o ilalari  u c h u n   to v o n   p u li  to 'la d i.  S h u n in g ­
dek ,  y a p o n   q o 'sh in la rin in g   S eulga  kirish i  (m issiyani  q o 'riq la sh i 
u c h u n )g a   va  m issiy a  ish tiro k c h ila rin in g   m a m la k a t  b o 'y la b   erk in  
y u rish la rig a  ru x sa t b erildi.
O 'z   n a v b a tid a ,  X itoy  o 'z in in g   3  m in g   kish ilik   ask a rin i  S eulda 
q o ld ird i.  1882 yil  s e n ty a b rid a   K oreya  va  X itoy o 'r ta s id a   s a v d o   b i­
tim i  im zo lan ib ,  u n g a   k o 'ra   xitoylik  s a v d o g a rla rg a   im tiy o zla r  b e­
rildi.  X itoy  o fitserlari  K oreya  arm iy a sin i  q a y ta   tash k il  e tish g a  ki- 
rish d i.  K orey ad ag i  h a rb iy   m a sa la la r  xitoylik  g en e ral  Y uan  Shikay, 
tash q i  ish la r  esa  m illati  asli  n em is  b o 'lg a n   P.  M y u lle n d o rf  (Xitoy 
h u k u m a tid a   ish lag an ) z im m a sig a  y u k latild i.