V. S. Xan Koreya tarixi обязательный экзем пляр

K o r y o n in g   k u c h s iz la n is h i 
XII  a sr  K ory o d ag i  ijtim o iy -siy o -
siy h ay o t  o 'z a ro   ichki  u ru s h la r va 
d e h q o n la r  g 'a la y o n la ri  d a v ri  b o 'lib ,  b u   d a v la tn in g   k u c h sizla n ish i 
natijasi b o 'lg an .
M a n sa b d o r  lav o zim lar  u c h u n   im tih o n   joriy  etilishi  a m a l­
d o rla r  so n in in g   o sh ish ig a  olib  keldi.  N a tija d a   XI  a s rd a   h u k u m a t 
u la rg a   x iz m a t  n a d e lla rin i  b e rish n i  to 'x ta td i.  Biroq,  y e rla r  yetish- 
m asligi  v a n la rg a   o 'z la rin in g   q a rin d o sh la ri  va  "x iz m a t  k o 'rsa tg a n  
m a n s a b d o rla r" g a   k atta  y erla rn i  b e rish g a   m o n elik   q ilm a d i.  S hun- 
d a y   qilib,  m a m la k a td a   k atta  m iq d o rd a g i  boy lik   va  siyosiy  ta'sirg a 
ega b o 'lg a n   " n u fu z li o ila la r"   sh a k lla n d i. Bu  d a v rd a   soliq y u k in in g  
o g 'irlig i  va  k o 'p   m iq d o rd a g i  q a rz la rd a n   d e h q o n la r  v a y ro n   bo 'lib , 
b o r - y o 'g 'id a n  ayrilishi  tu fay li " n u fu z li o ilalar" va a m a ld o rla r d eh - 
q o n la rn in g   n a d e lla rin i  bosib  oladi.  N atijad a,  d e h q o n la rn in g  xona- 
v a y ro n  b o 'lish i d a v la t g 'a z n a sig a  tu s h a d ig a n  tu s h u m la rn in g  keskin 
k am a y ish ig a  olib  keldi. K atta y e r eg a la ri esa y erla rin i  m u sta h k a m - 
lash   b ila n   birga,  o 'z la rin in g   o try a d la rin i  tu z g a n ,  lek in   m a m la k a t 
arm iy a si  h a rb iy  sa lo h iy a tin i y o 'q o tib  k u ch sizla n d i.
H a rb iy  va h a rb iy  b o 'lm a g a n  a m a ld o rla m in g  m a m la k a td a  tu tg a n  
siyosiy  m av q eig a  k o 'ra   o 'z a ro   q a ra m a -q a rsh ilik la r  k u ch a y ib   bor- 
gan.  B a'zi  h o la tla rd a   d a v la t  to 'n ta rish la ri b o 'lib   tu rg an .  Bu  d a v rd a  
h o k im iy a t  te p asid a g i  v a n la r  q o 'g 'irc h o q   h u k u m a t  vazifasini  bajar- 
g an  b o 'lib ,  a m ald a h o k im iy a tn i  "ta'sirli  o ilalar" b o sh q arg an .

---

5 4
V  B ob.  K O R Y O   D A V L A T I
XI  asrn in g  ikkinchi y a rm id a  m a m la k a td a g i  "n u fu z li o ila 'd a rd a n  
biri  b u  kyo v o n lik   Lilar sulolasi  b o 'lg a n .  Li Jay o n  o 'z in in g   u c h ta  qi- 
zini v an M ujonga tu rm u sh g a  u z a tg a n . U n in g  o 'z i esa h u k m d o m in g  
b o sh  m aslahatchisi bo'lib,  a m ald a d a v la tn i b o sh q arg an . XII a sr bos- 
h id a   u n in g  nevarasi  Li Jagyom   h a m  q izin i v an Yejonga b erg an ,  ke­
y in ch alik  u  2 qizini  van  Injonga u z a tg a n .  U  Bosh m aslah a tc h i lavo- 
zim i b ilan  birga  h arb iy   v azirlik va  m a n sa b la r vazirligini b o sh q arib , 
q o 'lid a   katta  h o k im iy atn i  to 'p la g a n .  1126 yili u   d a v la t to 'n ta rish in i 
am alg a oshirib,  Injonni  u y  q a m o g 'i b ila n  jazolagan.  Lekin,  1127 yili 
g 'a rb iy  p o y ta x t Sogyon (z am o n av iy  P x en y an )d an  b o 'lg a n  a m a ld o r­
la r y o rd a m i  tufayli  Li Jagyom   q o 'lg a   olinib,  su rg u n   qilinadi.
1135  yili  p o y ta x td a g i  m a rk a z iy   h o k im iy a td a n   n o ro z i  b o 'lg a n  
S ogyon vani q a rin d o sh la ri b o 'lg a n  m a h a lliy  a slz o d a  va z o d a g o n la r 
o 'lk a n in g  s h im o li-g 'a rb id a   b o 'lg a n   d e h q o n la r g 'a la y o n in i  q o 'lla b - 
q u v v a tla d i.  K atta  m iq d o rd a g i  so liq la r  va  m e h n a t  m ajb u riy atlari- 
d a n  ta sh q a ri u sh b u   o 'lk a   d e h q o n la r ch e g a ra   h u d u d la rid a g i  q o 'sh i 
a rm iy a n n i boqishi va c h e g a ra d a n  o 'ta d ig a n  m a m la k a t h a m d a  xori- 
jiy elch ilarg a  x izm at k o 'rsa tish i  lozim  b o 'lg a n .
G 'a la y o n n in g   g 'o y a v iy   ra h n a m o si  b u d d a v iy   ro h ib   M yochxon 
b o 'lib ,  u   K oryo  d a v la tin in g   b a rc h a   b a lo -o fa tla rig a   sab a b   u n in g  
p o y ta x tin in g   geo g rafik  jo y lash u v ii  b ila n  b o g 'liq ,  d e b   ay tilad i.  Shu 
bois,  p o y tax tn i  S ogyon  sh a h rig a   k o 'c h irish   taklifi  b ila n   ch iq q an . 
B u n d a n  ta sh q a ri, M yochxon Szin  im p eriy asi va u n in g  S o g y o n d ag i 
h am fik rla ri  o q su y ak   a m a ld o rla rg a   b o 'y n su n m a s lik n i  d a 'v a t q ilad i 
h a m d a  u la rg a  q arsh i q o 'z g 'o lo n   k o 'ta rib , y a n g i d a v la t tu zg an lig in i 
e'lo n   qiladi.  Q o 'z g 'o lo n n i  b o stirish   u c h u n   d a v la t  arb o b i  va  tan iq - 
li  o lim   K im   B usik  b o sh ch ilig id a g i  a rm iy a n i  y u b o ra d i.  Bu  v a q td a  
q o 'z g 'o lo n c h ila r o ra sid a   ixtilof p a y d o  b o 'la d i.  Bu q a rsh ilik  y a k u n i- 
d a  M yochxon  va  u n in g   y aq in   h a m fik rla ri  o 'ld irild i  va  S ogyon  bir 
yil  d a v o m id a  h im o y alan d i.  Biroq,  1136  y iln in g  b a h o rid a  h u k u m a t 
q o 'sh in la ri sh a h a rg a   kirib,  q o 'z g 'o lo n  sh a fq a tsiz la rc h a  b o stird i.
H u k u m a tg a   q a rsh i  h a ra k a tla r  m a 'lu m   m u d d a t  d a v o m   etg an . 
1162  yili  m a m la k a tn in g   turli  h u d u d la r id a   d e h q o n la r  g 'a la y o n la ri 
b o 'lib   tu rg a n , 1166 yili T xam na  (z am o n av iy  C hejudo)  o ro lid a k atta 
g 'a la y o n  b o 'lad i.
Y uqorida  aytib  o 'tilg an id ek ,  h arb iy   va  h a rb iy   b o 'lm a g a n   am a l­
d o rla r  o 'rtasid ag i  o 'z a ro  zid d iy atli  v az iy a td an   d o im iy   ra v ish d a  od- 
diy   avom   xalq  z a ra r  k o 'rg an .  1170  y ild a  h a rb iy   q o 'm o n d o n   C hon

---

V   B ob.  K O R Y O  D A V L A T I
5 5
Ju n b u   d a v la t  to 'n tarish in i  am alga  o shiradi.  O 'z in in g  axloqsizliklari 
va  b e m a 'n i  qiliqlari  b ilan   m a sh h u r  b o 'lg a n   Van  lyjon  (1146-1170) 
x alq n in g  noroziligi sab a b lisu rg u n g a y u b o rilad i h a m d a  taxtga u n in g  
akasi M yonjon (1170-1197) chiqadi. Lekin a m ald a m am lak atn i C hon 
Ju n b u   b o sh q arg an .  H a rb iy   m ajlisning  d a v la t  b o sh q a ru v id a   o 'm i 
katta b o 'lg an , joylarda h a m  h o k im iy a t h arb iy la r q o 'lig a o 'tg an .
H a rb iy  b o 'lm a g a n   a m a ld o rla r  va  b a 'z i b u d d a v iy   ib o d a tx o n a la r 
to m o n id a n  h a rb iy la r h o k im iy a tin i b ir n ec h a m a rta  a g 'd a ris h g a  h a ­
ra k a t q ilin g a n   (1173,  1174 yillar),  a m m o  b u   h a ra k a tla r natijasiz ya- 
k u n   to p g a n .  O 'z   n a v b a tid a ,  h a rb iy   a m a ld o rla r  o ra sid a   h o k im iy a t 
u c h u n   k u ra s h la r  b o sh la n a d i.  N a tijad a  C h o n   Ju n b u n in g   o 'z i  h a m  
o 'ld irila d i.
M a m la k a td a   tax t  u c h u n   b o 'lg a n   o 'z a ro   ichki  n iz o la r  d e h q o n ­
la r  q o 'z g 'o lo n la ri  (1175-1178)  b ilan   d a v o m   etg an .  S h im o li-g 'a rb iy  
o 'lk a d a g i  d e h q o n la r  g 'a la y o n la ri  b o stirilg a n d a n   k e y in   n o ro z ilik  
h a ra k a tla ri  m a rk a z iy   va  ja n u b iy   tu m a n la rg a   k o 'c h g a n .  Isyonchi- 
la r  a m a ld o rla r  va  z o d a g o n la rn in g   q o 'rg 'o n la rin i  yoqib,  u la rn in g  
iz d o sh la rin i  o 'ld irish g a n ,  bosib  o lin g a n   y e rla rd a g i  o m b o rla rd a n  
o z iq -o v q a tla rn i  ah o lig a  ta rq a tish g a n .  Jan g   qilish g a  iq tid o rli  va 
y irik  o try a d   h iso b la n g a n   d e h q o n   M an i b o sh c h ilig id a g i  o try a d   h u ­
k u m a t  u c h u n   en g   xavfli  b o 'lg a n .  1176  yili u   K onju  v iloyati  M yon- 
xak so   q ish lo g 'id a g i  d e h q o n la r  g 'a la y o n ig a   b o sh ch ilik   qilgan. 
D e h q o n la r  o try a d la ri  K yosan  p ro v in siy a si  sh a rq id a g i  K ay asan   va 
M irik san   to g 'la rid a   va b o sh q a  jo y la rd a   h a ra k a tla n g a n . U la m i b o s­
tirish   u c h u n   ja n u b g a   m a x su s  h u k u m a t  q o 's h in i  y u b o rilg a n .  1177 
y ild a   M ani  m u z o k a ra la r  u c h u n   p o y ta x tg a   ch a q irilg a n .  Bu  d a v rd a  
h u k u m a t q o 'sh in la ri  K y o n san d a g i  d e h q o n la r o try a d la rin i  to r-m o r 
q ilg a n   va  M a n in in g   oilasi  g a ro v  ta rz d a   a sir o lin g an .  S o 'n g ra  M ani 
y an g i  q o 'z g 'o lo n g a   ra h b a rlik  q ilgan.  U n in g  o try a d i  qisq a m u d d a t- 
d a  q a to r  s h a h a rla rn i  egallab,  q o 'z g 'o lo n   4  p ro v in siy a g a   y o y ilg an  
va  b u   h u d u d la rd a g i  50  ta  m an zil  egallab  o lin g an .  M an i  y an a  b ir 
b o r  m u z o k a ra   u c h u n   c h a q irilg a n   v a q td a   q o 'lg a   olinib,  qatl  q ilin ­
gan.  K e y in ro q  u n in g  sa fd o sh la ri  to r-m o r etilib, ja n u b d a g i d e h q o n ­
la r q o 'z g 'o lo n la rin in g  asosiy m a rk a z la ri y an c h ib  ta sh lan g a n .
Biroq,  1177  y iln in g   y o z id a   sh im o li-g 'a rb iy   x u d u d la rd a ,  x u su - 
san,  S o g y o n d a  h a m   q o 'z g 'o lo n la r  b o sh la n g a n .  Bir  y ild a n   osh iq  
v a q t  m o b a y n id a   h u k u m a t  q o 'z g 'o lo n   m a rk a z la rin i  b o stira   olm a- 
gan .  Q o 'z g 'o lo n   y an a  u z o q   v a q t  d a v o m   etish i  m u m k in   edi,  le-

---

5 6
V   B ob.  K O R Y O  D A V L A T I
k in   q o 'z g 'o lo n c h ila r  o ra sid a   b ird a m lik   b o 'lm a g a n lig i  bois,  u   tez 
o ra d a  
b o stirila d i.  Q o 'z g 'o lo n n i  b o stirish d a   h u k u m a t  vakillari 
q o 'z g 'o lo n c h ila rn in g   sa rd o rla rin i  so tib   olish  va  d e h q o n la rg a  o z iq - 
o v q a t ta rq a tish   kabi  h iy lalarn i q o 'llad i.
M am la k a tn in g   sh im o li-g 'a rb iy   h u d u d la r id a   d e h q o n la r  h ara- 
kati  k a m a y g a n   b ir  v a q td a   1193-1194  y illa rd a   ja n u b d a g i  K y onsan 
p ro v in siy a sid a   y a n g id a n   g 'a la y o n la r  b o sh la n d i.  Eng  y irik   g u ru h - 
la rn in g  sa rd o ri  Kim   Sam   va  X yosim lar b o 'lg a n .  1193 yil d a v o m id a  
b u   g u ru h la r  jazo   q o 'sh in la rig a   q a rsh i  m u v affaq iy atli  k u ra s h   olib 
b o rd ilar.  1194 yil b a h o rid a  h u k u m a t q o 'sh in la ri va q o 'z g 'o lo n c h ila r 
o ra sid a   k atta ja n g  bo 'lib ,  b u   ja n g d a   7 m in g   d e h q o n la r  o 'ld irild i  va 
a sir olin d i.  A ynan  m a z k u r q o 'z g 'o lo n d a n   s o 'n g  ja n u b iy   viloyatlar- 
d a   d e h q o n la r h a ra k a ti  to 'x tag an .
1196  y ild a  K oryo h u k u m a ti  s a rk a rd a   C hxve  C h x u n x o n   q o 'lig a 
o 'td i. U  va u n in g  a v lo d lari 60 y ild a n  k o 'p r o q  v a q t d a v o m id a  m a m ­
la k a tn i  b o sh q a rd i.  V anlar  u sh b u   su lo la n in g   q o 'g 'irc h o g 'i  b o 'lg a n . 
C hxve  C h x u n x o n   d a v rid a   d e h q o n la r  q o 'z g 'o lo n la rin in g   old in i 
olish  m a q sa d id a   d e h q o n la r  n a d e lla rin i  bo sib   o lish n i  taq iq lash  
b o 'y ic h a  b u y ru q  e 'lo n  q ilin g an . S hu bois b a 'z i y irik  y er e g a la ri u la r 
to m o n id a n   o 'z la sh tirib   o lin g an   d a v la t  y erla rin i  q a y ta rib   b erad i. 
D a v la t x izm atig a p a stk i ta b a q a d a n  y etish ib  ch iq q a n  pugok va so ijti- 
m o iy  q a tla m id a n  b o 'lg a n  h a m d a  yanin  (" e rk in  o d a m la r" ) to ifasiga 
te n g   b o 'lg a n   k ish ila r  q ab u l  qilin a  b o sh lad i.  A y n an   sh u   kabi  islo- 
h o tla r  tu fay li  d e h q o n la r h a ra k a ti  k a m a y d i.  1199 yil  m a m la k a tn in g  
sh im o li-s h a rq id a   q o 'z g 'o lo n   b o sh la n a d i.  L ekin  C hxve  C h x u n x o n - 
n in g   m in ta q a d a g i  vaziy atn i  o 'z g a rtiris h   b o ra sid a g i  v a'd asi  tufayli 
tez o ra d a   q o 'z g 'o lo n  bo stirilad i.
D arh aq iq at, b u  v aq td a m a m la k a td a  d e h q o n la r h arak ati b irm u n c- 
h a  k u ch sizlan d i va aso san  p astk i q a tla m  -  nobilarga q arsh i h a ra k a tla r 
b o 'ld i. 1198 yili m am lak atd a C hxve C h x u n x o n  x o n a d o n id a n  b o 'lg an  
M anjok b o shchiligidagi n o b ilar su iq a sd in in g  oldi olindi.
M anjok  n o b ila rn in g   ah v o lin i  y ax sh ilash   b ilan   ch e k la n m ad i.  U 
h o k im iy a tn i  q o 'lg a   olish, o d a m la rn in g  n o b ig a  ay lan ish ig a  oid   huj- 
jatlarn i  y o 'q   qilish;  a slz o d a   b o 'lm a g a n   " p a s t  ta b a q a "   va  " m a rh a - 
m atli"  o d a m la rn i  te n g la sh tirish   kabi  b ir q a to r siyosiy m a q sa d la rn i 
a m a lg a   o sh irish g a  h a ra k a t  qildi.  S u iq a sd   fosh  b o 'lg a n id a n   so 'n g , 
u n in g   ra h b a ri  va  100  d a n   o sh iq   ta ra fd o rla ri  y o 'q   q ilindi.  1200 
yili  C h in ch ju   (K yonsan  p ro v in siy a sijd a   n o b ila r  g 'a la y o n i  b o 'ld i.

---

V   B ob.  K O R Y O  D A V L A T I
5 7
Q o 'z g 'o lo n c h ila r  6  m in g d a n   o rtiq   m ah alliy   a m a ld o r  va  z o d a g o n - 
larn i a sir olib, k o 'p la rin i  o 'ld ira d ila r. A ynan sh u  yili M ilso n d a h a m  
n o b ila r  q o 'z g 'o lo n i b o 'la d i.  K eyinchalik  X a p ch x o n d a pugok ijtim o- 
iy q atlam i  g 'a la y o n   k o 'ta ra d i.
1202  yili  K y o n san   p ro v in siy a sid a   y an a  g 'a la y o n la r  b o sh la n d i 
va  u n in g   ish tiro k ch ilari,  asosan,  arm iy a g a  y a q in d a   jalb  q ilin g an  
d e h q o n la r,  b u d d a v iy   ru h o n iy la r  b o 'lg an .  Q o 'z g 'o lo n la rd a n   k ey in  
o 'z ig a   xos  arm iy a  tash k il  e tilg a n   b o 'lib ,  b u   a rm iy a   q ariy b   ikki  yil 
h u k u m a t  q o 'sh in la ri  b ila n  ja n g la r  olib  b o rd i.  U la rn in g   asosiy  shi- 
o rla rid a n  b iri Sillani  q a y ta  tik la sh  b o 'lg a n ........
K oryoning  dav latch ilik   tizim i  k uchsizlanishiga  d e h q o n la r 
g 'alay o n lari va "n u fu zli oilalar" orasid ag i o 'z a ro  kelishm ovchiliklar 
sabab b o 'lg an . B oshqa to m o n d an , b u  h o lat K oreya davlatchiligi sah- 
nasiga yangi shaxslar va turli tab aq a lar kelishiga  im k o n iy at bergan.