V. S. Xan Koreya tarixi обязательный экзем пляр

V Bob. 
KORYO DAVLATI
B irlashgan  Silla  d a v la ti  o 'rn ig a   K oryo  su lo lasi  (918-1392  yy.)  k el­
g an.  K o ry o n in g   p o y ta x ti  S onak  sh a h ri  b o 'lib ,  b u   sh a h a rd a   Van 
G o n   tu g 'ilg a n .  M a z k u r  sh a h a r  k ey in ch a lik   K egyon  (z am o n av iy  
K eson sh ah ri) d e b  n o m lan g an .
X asrd a K o ry o d a g i 
Yangi su lo la n in g  aso sc h isi V an G on
ijtim o iy -iq tis o d iy   tu z u m  
(918-934 yy.) m a rk a z la s h g a n  d a v la t
q u ris h   m a q s a d id a   m a h a lliy   z o d a ­
g o n la r  b ilan   d o 's to n a   m im o sa b a t olib  b o rd i.  U,  av valo,  y an g i  y e r­
larni  eg allash   m a q s a d id a   h o k im iy a t  te p a s id a   m a h a lliy   h u k m d o r- 
larni  vassal  sifa tid a   q o ld ird i.  Q o lav ersa,  h u k m d o rla rg a   o 'z  h a rb iy  
q o 'sh in la rin i  tu z ish   im k o n in i  b erd i.  Ik k in ch id a n ,  u   o 'z   to m o n ig a 
o 'tg a n   sillalik  y irik   a m a ld o rla rg a   y u q o ri  lav o zim larn i  ta q d im   qil- 
di.  U c h in c h id a n ,  Van  G o n   h o k im iy a tn i  y u q o ri  ta b a q a v a k illa ri  b i­
lan q a rin d o sh lik   rish ta la rin i m u sta h k a m la s h g a  h a ra k a t qildi.  C h u ­
n on ch i, u n in g  tu rli y u q o ri m a rta b a li x o n a d o n la rd a n  6 n a fa r,b o sh q a  
x o n a d o n la rd a n  esa  23 n a fa rb o sh q a   x o tin la ri b o 'lg a n .  X otinlar ikki 
tu rd a g i  u n v o n g a   eg a b o 'lg a n . S h u n in g d e k , Van  G o n   q iz la rid a n  bi- 
rini  S illaning oxirgi v an i  K y o n su n n in g  o 'g 'lig a   tu rm u s h g a  b erg an . 
K eyinchalik  p o d sh o lik   n a s lid a n   b o 'lg a n   q iz la rn i  K oryo  v an larig a 
tu rm u s h g a   b e rish   a n 'a n a g a   a y la n g a n lig i  bois,  q a rin d o sh lik   alo q a- 
larig a aso sla n g a n   o q su y a k la r su lo lasi sh a k llan g a n .
Yuqori  m artab ali  z o d a g o n la r  u c h u n   "y em ish   o k ru g la r"   tizim i 
b o 'lg an .  K eyingi q a tla m d a  turli  d a v la t x izm atchilari va m utaxassis- 
lar tu rg an . U la rd a n  keyin  e rk in  fu q a ro lar yoki yanilar ("saxiy o d a m ­
lar") -  dehq o n lar,  h u n a rm a n d la r,  sa v d o g a rla r va b aliq ch ilar tu rg an . 
Lekin,  u la r erk in   h a rak atlan ish   h u q u q ig a   ega  b o 'lm ag an la r.  Bu  ho- 
lat  d a rb a d a rlik   ta rz id a   b ah o lan g a n .  U lar  q ay e rd a  n a d e lla r b erilg an  
b o'lsa,  ay n an   sh u   y e rd a   y ash a sh la ri  lozim   b o 'lg a n   va  b u   d a v la t  re- 
yestriga kiritilgan. Q olaversa, u la r ishlash, soliq to 'la sh  m ajburiyatini 
olganlar. H u n a rm a n d la r h a m  d a v la t reyestriga kiritilgan. B irm uncha

---

V  B ob.  K O R Y O  D A V L A T I
4 9
ta'm in lag an  o 'rta  q atlam g a yaninlar, y a 'n i sa v d o g a rla r kirgan. Lekin 
kim ki  m ab lag '  ja m g 'a rg a n  b o 'lsa   ham ,  qaltis h o la td a   bo'lib,  u n in g  
kelajagi  " y u q o ri" x o n a d o n  va am ald o rla rig a b o g 'liq  b o 'lg an .
Ijtim oiy  p o g 'o n a n in g   e n g   p a s tid a   chxoninlar  (" p a s t  ta b a q a d a g i 
o d a m la r")  tu rg a n .  Bu  ta b a q a  aso san ,  q u lla r (nobi)dan ib o ra t b o 'lib , 
u la r d a v la t va shaxsiy q u lla rg a  b o 'lin g a n . D a v la t n o b ilari b irm u n c ­
h a  yaxshi  h o la td a  y ash a g an lar.  C h u n k i,  u la r 60 y o s h d a n   k e y in   o 'z  
m a jb u riy a tla rid a n   o z o d   b o 'lg a n .  N o b ilik   m ero siy   b o 'lg a n ,  lekin 
u la r q a rz la r h iso b ig a h a m  to 'ld irilg a n . K o ry o d a d a stla b  q u l b o 'lg a n  
k ish ila r a s ta -s e k in  k re p o stn o y  d e h q o n la rg a   ay lan g a n lar. Van C o n ­
n in g  o 'z i b ir n ec h ta  saro y  n o b ila rin i y e r b ila n  ta 'm in la b , d e h q o n la r 
safiga q o 'sh g a n . Q o lav ersa, b u  y o 'ld a n  b o sh q a  k o 'p la b  z o d a g o n la r 
h a m  bo rg an . C h x o n in la r toifasiga y an a b o sh q alar, y a 'n i k o 'c h a  akt- 
y o rlari  va q a sso b lar k ab i  q a to r  "k asb  e g a la ri"  k irg an .
K o ry o n in g   m a 'm u riy   tu z ilish i  XI  a srg ach a  b o sq ic h m a -b o sq ic h  
ta rz d a  sh a k lla n g a n . M a m la k a t p ro v in siy a, viloyat, o k ru g  va u y e z d - 
larg a b o 'lin g a n .  Ikk ita  a lo h id a   ch e g a ra  h u d u d i:  sh im o liy   (sh im o li- 
g 'a rb iy )  va sh im o li-sh a rq iy  h u d u d   a lo h id a  ajralgan.  D a v la t y ig 'in i 
(m aslah a t o rg a n i) tash k il q ilin g a n  b o 'lib , u n g a  m a m la k a tn in g  b a rc ­
h a y u q o ri m arta b ali a m a ld o rla ri k irg an . U n d a n  k ey in g i b o sq ic h d a - 
gi 3 ta v a z irlik d a   d a v la t b o sh q a ru v in in g  tay an c h  tizim i m u jassam - 
lash g an . A m a ld a  q a b u l q ilin a d ig a n  q a ro rla r 6 ta id o ra la r (bu): ichki 
ishlar,  m oliya,  harbiy,  ta'lim ,  a d liy a  v a  q u rilish   to m o n id a n  am alg a 
o sh irilg an .  S h u n in g d e k ,  elch ilarn i  q a b u l  qiluvchi,  m a ro sim la rn i 
o 'tk a z u v c h i,  q u rb o n lik lar,  m o ta m   m a ro sim la ri  va  b o sh q a   m asala- 
la r b ila n  sh u g 'u lla n u v c h i y an a 9 ta  id o ra   (si) m a v ju d   b o 'lg a n .
958  yili  v an  K vanjon  (949-975  yillar)  d a v rid a   d a v la t  lav o zim  
("k v ag o ")larig a  im tih o n   to p sh irish   tartib i  q a y ta   tik la n g an .  Sulola- 
viy  z o d a g o n la r va y u q o ri m a n sa b d a g i  k ish ila r a v lo d la ri u c h u n  im ­
tih o n  to p sh irish  m ajb u riy  b o 'lm a g a n . A m ald o rlik  fu q a ro lik  va har- 
b iy g a  b o 'lin g a n   b o 'lib ,  a y n a n   s h u n d a n   u n in g   n o m i  yanban  ("ikki 
qism ")  p a y d o  b o 'lg a n   va  u n in g  m a v q e i Y ev ro p ad ag i d v o ry a n la rg a  
te n g  b o 'lg a n .  A g a r K o ry o n in g  S o 'n g g i P ekche va  Silla b ila n  h arb iy  
h a ra k a tla ri  d a v rid a   h a rb iy la r  u s tu n   tu rg a n   b o 'lsa,  m a m la k a t  bir- 
la sh g a n d a n   s o 'n g   fu q a ro v iy   a m a ld o rla r  k o 'p ro q   im tiy o zla rg a  ega 
b o 'lg a n   (siyosiy  m asala n i y ech ish d a).
Kvago  tartib i  "k u c h li  x o n a d o n la rd a n "   b o 'lm a g a n   " d a v la tg a

---

5 0
V  B ob.  K O R Y O  D A V L A T I
x izm at  q ilg a n la r"   ta b a q a sin in g   bilim   va  q o b iliy a tla rig a  q a ra b   b ir­
m u n c h a  k o 'p a y ish la rig a  im k o n  b erg an .  Bu, o 'z  n a v b a tid a ,  m ero siy  
a risto k ra tiy a n in g   ta'sirini b irm u n c h a   k u c h siz la n tirg a n .
Q o 'sh in   h a rb iy   m a jb u riy a t  h iso b ig a  e rk in   d e h q o n la r  (harbiy 
h a ra k a tla r  d a v rid a   nobilar  h a m   h a rb iy   m ajb u riy atn i  o 'ta g a n la r) 
d a n   ib o ra t  b o 'lg a n   a rm iy a d a n   (m a m la k a t  him o y asi  u c h u n )  va  o l­
tita  q o 'riq c h i  k o rp u s   (saroy  q o 'riq c h ila ri,  sh a h a r  d a rv o z a si,  d a v la t 
m u a ssa sa la ri  va  b o sh q a la rn i  q o 'riq lo v c h ila r)d a n   tash k il  to p g a n . 
A rm iy ag a  yangi  q a b u l  q ilin g a n la rn in g   xarajatlari  q ish lo q d o sh la ri 
h iso b id a n   q o p lan g an .
K oryo iq tiso d iy o tin in g  aso sin i y e rd a n  fo y d a la n ish d a  d a v la t m o- 
n o p o liy asi shakli (konjon) tash k il q ilgan. S hu b ilan  b ir q a to rd a  y erg a 
b o 'lg a n   x u su siy   m u  Ik  shakli  (sajon)  h am   a m a ld a   b o 'lg a n .  M am la- 
k a td a g i  asosiy k atta  y e rla r b u d d a v iy lik  ib o d a tx o n a la ri  ta sa rru fid a  
b o 'lg a n .  Yerga  b o 'lg a n   x u su siy   m u lk ch ilik   sh a k lin in g   k en g a y ish i 
m a rk a z la sh g a n  d av la tc h ilik n in g  su say ish ig a  sab a b  b o 'lg an .
K o ry o n in g   b irlash ish i  va  m a rk a z la sh g a n   d a v la tn in g   m u sta h - 
kam lan ish i  m a m la k a tn in g   n a fa q a t  siyosiy,  b alk i  iq tiso d iy  jih a td a n  
h a m   riv o jlan ish id a  m u h im   om il  b o 'ld i.  K oryo  iq tiso d iy o tid a ,  aso ­
san,  d e h q o n c h ilik k a  e 'tib o r  q aratilib ,  q u y id a g ila r  am a lg a   o sh iril­
gan:
B irinchidan, b u  so h a m u h im  ek a n lig i h a q id a   tu s h u n tiris h  ish la ­
ri olib borilg an . Yil  d a v o m id a  v an  va saro y  a 'y o n la ri ek in  m a y d o n - 
larig a  kelib,  d a la d a  ta n ta n a li  ra v ish d a   b ir n ec h a jo 'y a k  olish g an .
Ik k in ch id an , m a 'm u riy  va  iq tiso d iy  c h o ra -ta d b irla r o rq a li qish- 
loqqa  aholi  jalb  etilgan.  Yerga  a sk a rla rn in g   b ir  qism i  (a rm iy a  qis- 
q a rg a n d a n   so'n g ),  d a v la t  nobilari,  q am alg a n la r,  q o 'lg a   o lin g an  
d a y d ila r va b o sh q a la r b irik tirilg a n . S him oliy y erla rn i o 'z la sh tirg a n  
ch x o n in larn i  o z o d   q ilish  v a'd a  q ilin g an .  Q ish lo q   xo 'jalig ig a  ishti- 
yoqni  k u c h a y tirish   m a q sa d id a   v a q tin c h a   so liq la r  k am ay tirilg an , 
q o 'riq  y erla r b ir nech a  yil  d a v o m id a  so liq la rd a n  o z o d   qilingan.
U c h in c h id a n ,  m ah alliy   h o k im la r  to m o n id a n   q ish lo q   xo'jalik 
ek in larin i  e k is h d a n   to  y ig 'ib   o lin g u n g a c h a   b a rc h a   b o 's h   y erla r 
h iso b g a  olin g an .  U larn i  o 'z la sh tirish   u c h u n   esa  d e h q o n   u r u g '  va 
h o 'k iz  b ila n   q arzg a  ta 'm in la n ish i  lozim  b o 'lg a n .
T o 'rtin ch id a n ,  u ru s h   d a v rid a   y ig 'ilib   q o lg an   q u ro lla r  (m etall) 
tin ch lik  v a q tid a   q a y ta  eritilib,  d e h q o n la rg a  q ish lo q  xo'jaligi asbo- 
b i tarq a tilg an .

---

V  B ob.  K O R Y O   D A V L A T I
5 1
B eshinchidan, q o 'sh irn c h a  irrig atsiy a va m elio ratsiy a ish lari olib 
b orilgan.
O ltin c h id a n ,  tabiiy  o fa tla r  v a q tid a   k o 'rilg a n   z a ra rg a   q a ra b   so- 
liq la r k am ay tirilg an . A lo h id a  h o la tla rd a , ju m la d a n , k o 'rilg a n  z a ra r 
70 foiz va u n d a n  y u q o ri b o 'lsa,  so liq la rd a n  b u tk u l o z o d   qilingan.
Ichki  sa v d o  va n a rx -n a v o n i d a v la t n a z o ra t qilgan.  P o y ta x td a  va 
q a to r  y irik   s h a h a rla rd a   b o zo rla r  b o 'lib ,  u la r  5  k u n d a   1  m a rta   ish- 
lag an .  B u n d a n   ta sh q a ri,  k atta  va  kichik  s a v d o   sh o x o b ch a la ri  h a m  
b o 'lg a n .  M a m la k a tn in g   turli x u d u d la la ri  o ra sid a  k o m m u n ik a tsiy a  
tizim i  riv o jlan m ag an lig i  u c h u n ,  asosan,  m ah alliy   m a h su lo tla r  bi- 
la n  sa v d o  qilingan.
Tashqi  sa v d o d a  X ito y n in g  S un  im p eriy asi asosiy h a m k o r h isob- 
lan g an .  S him o ld a,  ch e g a ra   s a v d o sid a  k o ry o la r  k id a n la r  va  chjurc- 
h jen lar b ilan  s a v d o -so tiq  ish larin i olib b o rish g a n . Y apon sa v d o g a r- 
lari  b ila n   h a m   h a m k o rlik   qilingan.  T ashqi  sa v d o g a   q im m a tb a h o  
m etall,  g 'a lla,  ip ak ,  m o v u t,  ja n g   q u ro llari,  z e b -z iy n a t  b u y u m la ri, 
farfor,  q o g 'o z ,  siyoh,  y elp ig 'ich ,  teri,  jen sh en   va  k itob  olib  chiqil- 
g an .  Q o 'sh n i  m a m la k a tla rd a   y ash il  ra n g d a g i  k o rey s  kulolchilik 
m a h su lo tla ri m a s h h u r b oT gan.  1024-1025  va  1040 y illa rd a   K oryo- 
g a k o 'p la b   ara b   sa v d o g a rla ri ta sh rif b u y u ris h g a n .  U la r m a m la k a t- 
g a sim ob, b o 'y o q  va  d o ri-d a rm o n  olib k irish g an .
P ul b irlig i sifatid a g 'a lla  v a m a to d a n   fo y d a la n ilg a n . 996 yili  m e- 
ta lld a n   ta n g a   ish lab   ch iq arilg a n ,  lekin  u   u z o q   m u d d a t  m u o m ala- 
d a  b o 'lm a g a n .  1097  y ild a   p u l  m u o m a la si  to 'g 'r is id a   b u y r u q   e'lo n  
q ilin g a n   b o 'lib ,  u n g a   k o 'r a   a m a ld o rla r  va  a sk a rla rg a   o ylik  m ao sh  
sifatid a p u l b erila b o sh lag an . P o y ta x td a to 'lo v  ta rz id a  fa q a t p u l qa- 
b u l q ila d ig a n   s a v d o   m a rk a z la ri  p a y d o   b o 'lg a n .  Biroq,  K o re y an in g  
b a 'z i  b o sh q a   h u d u d la r id a   y a sh o v c h i  ah o li  s a v d o -s o tiq d a   d o n   va 
m a to d a n   fo y d a la n ish n i  d a v o m  ettirg an .