V. S. Xan Koreya tarixi обязательный экзем пляр

U ch   p o d s h o lik n in g  iq t is o d iy  
K oreys  d a v la tid a   y erg a  x u su siy
va   ijtim o iy  -  s iy o s iy   ta v sifi 
m u lk ch ilik   b o   Im agan.  D av latn i
m u sta h k a m la sh   u c h u n   am al- 
d o rla rg a  h a d y a  etish  tizim ig a aso sla n g a n  y erg a d a v la t egaligi (van) 
q a ro r  to p a   b o sh lag an .  H u k m d o rla r  a m a ld o rla rg a   y e rd a n   v aq tin c­
h alik  fo y d a la n ish  u c h u n  h a d y a  e tish g a n  yoki d e h q o n la r orq ali y e r - 
m u lk la rid a n  fo y d a la n ish g a n .
M u stab id   h o k im iy atg a  ega  b o 'lg a n   ilk  koreys  d a v la tid a   m onar- 
xiyaga  aso slangan  v an   hokim iyati  b o 'lg an .  K oguryo  vani  M obona- 
n in g   (48-53)  zulm k o rlig i  h a q id a   "S am guk  sagi"  sh u n d a y   yozadi: 
" K u n d a n -k u n g a  v an y a n a d a  q attiq q o 'l va zu lm k o r bo 'lib  b o rm o q d a, 
q achon u o'tirsa, o d a m la r u  o 'tirish i u c h u n  joy hozirlash g an ,  qachon

---

3 4
III  B ob.  U C H   P O D S H O L IK   D A V R I
u   yotsa,  u n g a   y ostiq  qo'y ish g an ,  a g a rd a   k im d a -k im   g a p   qaytarsa, 
y o v u zlik   bilan  shav q atsizlarch a  o 'ld irilg an .  A g ar  x izm atch ilarid an  
birortasi  tu sh u n tirish g a   u rin sa,  u   k a m o n d a n   otib  o 'ld irilg an .  Pekc- 
helik  v an  Kinchxo  h a q id a   Kim  B usik  sh u n d a y   m a 'lu m o t  beradi: 
"U   qah rli  va  q attiqqo'l,  rahm siz,  p a stk a sh   va  injiq,  k u c h -q u d ra tg a  
tayangan.  Shu  sababli  o d a m la r  u n d a n   n afra tla n g a n la r". 
Barcha 
d av latlarg a kuchli  ta b aq a lan ish m a v ju d  b o 'lg an .  Silladagi  tab aq av iy  
tizim   kolpxum  d eb   nom lanib,  u   q arin d o sh ch ilik k a  asoslangan.  U sh- 
b u   tizim   u ch  k o m p o n e n td a n   ib o rat  b o 'lg an .  Birinchi  va  ikkinchisi 
h u k m d o rla r  xonad o n ig a  tegishli  b o 'lg a n   q o n -q a rin d o s h la r  g u ru  hi: 
1)  songol  ("o q su y ak lar")  -   p o d sh o la r  sulolasi  vakillari  (Pak,  Sok  va 
Kim   sulolalari  avlodlari);  2)  chingol  ("haqiqiy  suyak")  -   singollar 
av lo d in in g   asosiy  chizig'i  va  Sillaga  asos  so lg an   chin x an   jam oasi- 
n in g   avlodlari.  U chinchi  k o m p o n e n t  k o 'p ch ilik n i  tashkil  etib,  6  ta 
tupxum  tabaqaviy g u ru h in i  tashkil etgan. U lar p o d sh o  x o n ad o n i bi­
lan b o g 'liq  b o 'lm ag an . S h u n in g  u c h u n  u la r oliy d arajad ag i d a v la t la- 
vozim lariga ega b o 'la  olm aganlar.  H a r b ir k ish in in g  hayoti  qay sid ir 
ijtim oiy tab aq a b ilan  belgilangan. D e h q o n la r h ech q a n d a y  tab aq ag a 
k irm ag an  va u la r  pxyonm in (o d d iy  xalq)  d eb atalgan.
Barcha  u ch ta  p o d sh o lik n in g   ijtim oiy  asosini  erk in   d e h q o n lar 
tashkil  etgan.  D av latn in g   asosini  tashkil  etu v ch i jam o alarg a  teg ish ­
li  b o 'lg a n   d e h q o n la r  o 'z la rin in g   m av q elari  b o 'y ich a  bosib  olingan 
yerlard ag i  d e h q o n la rd a n   y u q o ri  turganlar.  D e h q o n lar  d o im o   oshib 
b o ru v c h i  q arzlarin i  to 'la y   olm asliklari  sababli  b ir  qism   y erla rid an  
ayrilib borganlar,  u larn in g  bolalariga  (nobi) qu l sifatida qaraganlar. 
K o g u ry o d a  "S am g u k   sag i"d ag i  m a 'lu m o tla rg a   k o 'ra,  x o n av a y ro n  
b o 'lg a n   d e h q o n la r  b atrak larg a,  q u rg 'o q ch ilik   b o 'lg an   yillari  day- 
dilarg a  aylanganlar.  P ekcheda  ocharchilik  yillari  jam oa  d e h q o n lari 
qarzlari  evaziga  o 'z   b olalarini  ham   qullikka  sotganlar.  Bu  y illard a 
kan n ib alizm   h a m   b o 'lg an lig i  q o 'ly o zm ala rd a  yozilgan:  "S hu  d ara- 
jad a  o d am lar  y o 'q c h ilik d an   ochlikka  m a h k u m   b o 'ld i la rki,  hattoki 
[odam lar]  b ir-b irla rin i yeganlar,  b u n in g  u stig a qaroqchilik h a m   avj 
olgan, v an esa u la m i tinchitishi k erak  ed i"("S a m g u k  sagi"). Silla h a ­
qid a h a m  sh u n d a y  m a 'lu m o tla r m avjud.
Barcha  p o d sh o lik la rd a  d a v la t b o sh q a ru v i  tizim id a  h am   b u n d  ay 
qiyinchiliklar b o 'lg an .  K o g u ry o d a 372  yili  Xitoy  ta'siri  o stid a  am al- 
d o rla rn i  tayy o rlay d ig an   m ax su s m u assasa -  Txexak  tashkil  etilgan.

---

I ll  B ob.  U C H  P O D S H O L IK  D A V R I
3 5
L avozim lar tizim ida b u n d a y  ra n g la r birinchi vazir, chap va o 'n g  va- 
zirlar, viloyat b oshliqlari va b arch asi 12 ra n g d a n  ib o rat bo'lgan.
P ekcheda  h a m   "ch ap "  va  " o 'n g "   v azirlar  lavozim lari  b o 'lg an . 
Q o 'ly o z m a la rd a 
P ekche  vani  Koi  (234-286  yy.)  d a v rid a   birin c­
hi  toifaga  k iruvchi  ra n g la m i  tashkil  etu v ch i  6  ta  lavozim   h a q id a  
m a 'lu m o tla r  u ch ray d i.  Jum ladan,:  1)  "V an  b u y ru g 'ig a   alo q ad o r 
vazifalar";  2)  "o m b o rla r va xazinalar";  3)  " u rf-o d a tla r  va  m arosim - 
lar";  4)  " su d la r  va  h u k m   ch iq aru v ch ilar";  5)  "v an n i  q o'riqlovchi 
q o 'sh in la r" ;  6)  "tash q i  h arb iy   ish la r"   bilan  sh u g 'u llan ish g an .  Bun- 
d a n   tashqari,  15  ta  oliy  a m a ld o rla r  darajasi  b o 'lg an .  D arajalarga 
b o g 'liq   h o ld a   u la r  tu rli  xil  kiy im lar  k iygan 
(6  ta  oliy  am ald o rla r 
darajasi k u m u sh  ra n g d a g i sh ly ap ala r kiyganlar,  q u y iro q  d arajad ag i 
am ald o rla ri  esa  b e lb o g 'la rin in g   ra n g la rig a  q arab   ajratilgan).  Pekc­
h e d a   "ichki"  va  "ta sh q i"  b o sh q a ru v   tarm o q lari  m ah k am a la ri  soni 
belgilangan.  B irinchisiga  D av lat  K engashi  organlari,  p o y tax t va  vi­
loyat  am ald o rlari,  d o n ,  qurol,  m arosim lar,  b u d d av iy lik ,  dorixona, 
o 'rm o n ch ilik , yilqichilik va b o g 'd o rch ilik  m a h k am a la ri kirg an . Tash­
qi  b o sh q a ru v   m ah k am a la rig a  esa  h arb iy   m ah k am a,  adliya  m ahka- 
m asi,  taTim ,  jam o at  ishlari,  ipakchilik,  astronom iya,  bozorlar,  van 
q a rin d o sh la rin in g  ishlari va saro y  ishlari kirgan.
Pekchedagi kabi Sillada h am  VI asrd an  boshlab kiyim laridagi turli 
darajaga qarab ajratilgan: van, b osh vazir va m ah k am a boshlig'i, u m u - 
m iy  ishlar  m ahkam asi,  harb iy   m ahkam a,  am ald o rlar bo'yicha  m a h ­
kam a, adliya,  soliq va m oliya, d av lat zaxiralari,  tran sp o rt va xabarlar, 
m arosim lar, tashqi aloqalar, bozorlar b o sh q aru v i va boshqalar.
B archa  d a v la tla rd a  jinoiy h u q u q   tizim i  shakllangan.  K o g u ry o d a 
d a v la tg a   xoinlik, jan g   m a y d o n in i  tashlab  qochish  va  qotillik  u c h u n  
o 'lim   jazosi  q o 'llanilgan.  O 'g 'rilik   so d ir  etilg an d a  o 'g 'ri  keltirilgan 
z a ra rn i  q o p lash i  sh art  bo'lgan,  chorvani  o 'ld irg a n i  u c h u n   esa  ayb- 
d o r  qullikka  m a h k u m   etilgan.  P ekcheda  v an  Koi b o sh q a ru v i  d a v ri­
d a  a m a ld o rla r p o ra   olganligi,  d a v la t xazinasini o 'm a rg a n lig i u c h u n  
y etk azilg an   k a m o m a d n i  u ch   h issa  qilib  to 'lash i  b ilan   b irg a  u larg a 
u m rb o d  q a m o q  jazosi belgilan ish i h aq id ag i q o n u n  ishlab chiqilgan.
Yovvoyi bosqinchilik o d a tla rid a n  v oz kechilgan. 248 yili K oguryo 
v an i C h u n ch x o n  v a n larn in g  d afn  m aro sim id a q u rb o n lik  keltirishini 
taqiq lag an .  502  y ild a   x u d d i  sh u n d a y   q aro r  Sillada  h a m   m a rip k a n  
C hidjin to m o n id a n  chiqarilgan.

---

3 6
III  B ob.  U C H   P O D S H O L IK   D A V R I