Узлуксиз таълим тизимида малакали кадрлар тайёрлаш муаммолари

Innovatsion yondashuvlar asosida milliy ta’lim tizimini takomillashtirish

2021-yil
 
23-aprel 
359 
Kesmaning uzunligini o‘zaro ekvivalent bo‘lgan kesmalar sinfida harakterlaydigan 
umumiylikdir. “Natural son” tushunchasi ham chekli to‘plamlar orasida ekvivalent 
munosabatlar o‘rnatish orqali hosil qilinadi. Natural son chekli to‘plamlarni harakterlovchi 
umumiylik sifatida qaraladi. 
Darsda o‘qituvchi o‘quvchilarni o‘qitadi, o‘quvchilar esa o‘qiydi degan fikrni boshqa 
so‘zlarda quyidagicha ifodalash mumkin: o‘quvchilar, o‘quv, malaka va bilimlarni 
egallaydilar, o‘qituvchilar esa bilimni egallash jarayoniga rahbarlik qiladilar. Bu rahbarlik 
o‘qituvchining o‘quvchilar o‘quv faoliyatini tashkil qilishdan iborat bo‘lib hisoblanadi. 
Buning uchun o‘qituvchi kerakli material tanlaydi, uni ma’lum ketma-ketlikda joylashtiradi, 
o‘quvchilarning bilim manbalarini tavsiya qiladi, o‘quvchilarning o‘zlashtirish bo‘yicha 
faoliyatini tashkil etadi, bilimni o‘zlashtirish jarayoni qanday o‘tishini nazorat qiladi. 
O‘quvchilarning matematik bilimlarni o‘zlashtirish jarayoni qiyin jarayondir. Buni 
matematik tushunchalarning vujudga kelishini haqqoniy anglagandagina uni to‘g‘ri 
tushunish mumkin. Haqiqatni tasavvur qilishga asosan matematik tushunchalar bizdan 
tashqaridagi narsalarning xossalarini aks ettiradi. Son tushunchasi yoki figura tushunchasi 
bizdan 
tashqaridagi 
narsalarning 
xususiyatlaridan 
kelib 
chiqqan. 
Matematik 
tushunchalarning vujudga kelishini bunday tushunish yosh maktab o‘quvchilarining tashqi 
olam ob’ektlariga xos bo‘lgan fazoviy forma, miqdoriy munosabatlarni o‘rganishlarni 
tarbiyalaydi. 
Bola hali maktabga kelmasdan turib o‘yin bilan ish ko‘radi-yu to‘plamdan uning ayrim 
elementlarni axtaradi, elementlarni to‘plamga birlashtiradi, to‘plamlarni yig‘adi, to‘plamdan 
uning qismini ajratadi, to‘plamlarni taqqoslaydi, teng sonli to‘plamlarni ajratadi. Narsalar 
to‘plami bilan olib borilgan hamma shu kabi amaliy harakatlar, kattalar bilan doimiy aloqa - 
natural son tushunchasining shakllanishiga olib keladi. Kublardan, g‘ishtlardan, loylardan, 
har xil “yasashlarni” bajarish, rasm va boshqa shu kabi bolalar faoliyati ularga forma, 
o‘lchov, predmetlarning o‘zaro joylashishlari bilan tanishishiga imkon beradi, bu esa 
geometrik tushunchalarning shakllanishida asos bo‘lib xizmat qiladi.
Shunday qilib, balalar boshlang‘ich matematik bilimlarni, o‘zlarining katta bo‘lmagan 
shaxsiy tajribalarida, mustaqil lekin kattalar bilan munosabatning ta’siri bo‘lgan holda 
egallaydi. O‘qituvchi bu bolalarning bilimlarini aniqlaydi, ularni to‘g‘rilaydi, to‘ldiradi va 
shu fundamentga yangi bilimlarni o‘zlashtirishni tashkil etadi. Yangi bilimlarni bunday 
egallash, yangi fakt va tushunchalarni kuzatish asosida mustaqil ishlashi, shuningdek, 
kishilar tomonidan ishlangan bilimlarni egallash bilan olib borish mumkin. Bunda yangi 
bilimlarni egallash yangi va oldingi bilimlar orasidagi ta’riflangan tushunchalar va yangi 
faktlar orasidagi qarama-qarshiliklarni hal qilish asosida boradi. Tushunchalar o‘quvchi 
ongida o‘zgarishsiz qolmasdan ular shaklan o‘zgaradi, rivojlanadi.
Masalan: o‘quv va hayotdagi amaliy tajribalar asosida predmetlar to‘plamini 
taqqoslash, solishtirish, kesmalar uzunligini solishtirish, shuningdek, masalalar yechish 
orqali bolalar ayirishdan asosiy belgilarni o‘zlashtirib oladi: ayirma ayirishdan kelib chiqadi 
va bir sonning ikkinchi sondan qancha ortiq yoki kamligini ko‘rsatadi.