Узлуксиз таълим тизимида малакали кадрлар тайёрлаш муаммолари

 
uzluksiz ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish 
bo‘yicha tizimli islohotlar amalga oshirilmoqda. Xususan,
 
O‘zbekiston Respublikasining 
2019-yil 22-oktyabrdagi “Maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risida”gi 595-sonli Qonuni, 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Maktabgacha ta’lim tizimini 2030 yilgacha 
rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarori, O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar mahkamasining 2020-yil 22-dekabrdagi “Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat 
standartini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 802-sonli qarorlarini qabul qilinishi ta’lim tizimi davlat 
siyosati darajasiga ko‘tarilayotganligini ko‘rishimiz mumkin. Bu esa, barcha ta’lim 
bosqichlarida bo‘lgani kabi Maktabgacha ta’lim tashkilotlari xodimlari zimmasiga yosh 
avlodni hayotiy kompetensiyasini shakllantirish, ona yurtga muhabbat va tabiatga 
ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgani bilan 
ifodalanadi. Jumladan: Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ekologik markaz va 
maydonchalari asosan bahor-kuz mavsumida foydalanishga mo‘ljallangan bo‘lib, bolalarni 
atrofidagi dunyoni tanishtirish uchun samarali vositalarning birlashmasidir. Maktabgacha 
ta’lim tashkilotini rivojlanish muhitining tabiiy zonasini tashkil etish soha pedagoglari 
tomonidan ekologik ta'limning asosiy maqsadlarini ro‘yobga chiqarishlarida yordam beradi. 
Jumladan: 
1. Jonli va jonsiz tabiat haqidagi tabiiy fan g‘oyalarini olish. 

---

Innovatsion yondashuvlar asosida milliy ta’lim tizimini takomillashtirish

2021-yil
 
23-aprel 
357 
2. Tirik mavjudotlarga empati qilish qobiliyatini rivojlantirish (masalan, akvarium 
baliqlari oziq-ovqat mahsulotlarini qidirishdagi holati), shuningdek ularni bolalar yordamida 
oziqlantirishdan quvonchni his qilish 
3. Bolalarning hissiy va ixtiyoriy sifatlarini yaxshilash, xususan, ularning his-
tuyg‘ularini nazorat qilish qobiliyatini rivojlantirish. Shunday qilib, vazifalarni 
bajarayotganda (hayvonlarni turlarga ajratish, tabiiy materiallardan tayyorlangan qo‘l 
ishlarini bajarish), bola hamma narsani qila olmaydi, lekin o‘rtoqlari bilan hamkorlikda 
qiyinchiliklarni hal qiladi.
4. Hayvonlar bilan o‘yinlarda sezuvchanlikni oshirish. Bolalar tirik burchakning 
aholisi o‘ynashni istagan paytda, dam olish vaqtida va inson harakati jismoniy og‘rig‘iga 
sabab bo‘lganda tushunishni o‘rganadi (masalan, sug‘orishdan keyin sersuv o‘simliklar yana 
sog‘lom bo‘ladi). 
5. Kuzatishlar, rasmlarni ko‘rish, tinglash yoki ijodiy faoliyatdan foydalanish: 
chizmalar, qo‘l san’atlari yaratish bo‘yicha tabiat, ko‘nikma va qobiliyatlar haqida 
bilimlarni amalda birlashtirish. 
6. Ekologik markaz va maydonchalar ekologik ta’limning asosiy vazifasini hal qilishga 
yordam beradi: (tarbiyalanuvchilar tabiatda insonning rolini tushunadilar). 
Birinchi navbatda, ekologik tasavvurlarning jadal rivojlanishi unga oid bilimlarning 
turli sohalariga kirib borishi bilan bog‘liq.
Ijodiy faoliyat darajasining oshishi, ishlab chiqarishni avtomatlashtirish muammolari, 
tabiatga ta’sir etuvchi salbiy omillar va boshqa ko‘pgina zamonaviy kasblar mutaxassislari 
o‘rganilayotgan jarayonlarni aniq va izchil tahlil qilish qobiliyatining yetarli darajada 
rivojlanganligini ko‘rsatadi. Shu sababli, maktabgacha ta’lim tashkilotida o‘qitish, 
avvalambor, bolalarda atrof-muhit to‘g‘risida to‘liq mantiqiy bahslashish odatini 
shakllantirishga qaratilgan.
O‘qitish tajribasi shuni ko‘rsatadiki, maktabgacha yoshdagi bolalarning mantiqiy 
fikrlashini rivojlantirish boshlang‘ich eko bilimlarni o‘rganish uchun eng qulay vosita 
hisoblanadi. Fikrlashning amaliy asoslangan uslubi aniqlik, qisqalik, ajratish, fikrning 
aniqligi va izchilligi, ramzlardan foydalanish qobiliyati bilan ajralib turadi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlari kirish qismida eko burchaklar hamda tashqi eko 
maydonchalarni tashkil etish orqali maktabgacha ta’limdagi o‘quv tarbiya jarayonini 
takomillashtirishning maqsadlaridan biri - bu bolalarda ekologik tushunchalarni 
rivojlantirishdir. Bolalarda ekologik tushunchalarni rivojlanishi pedagogika, falsafa, mantiq, 
psixologiya va boshqa bir qator fundamental fanlarda o'rganiladigan xususiyatlar va tabiat 
qonuniyatlari asosida kechishi kerak. Bolalardagi ekologik bilim hayotdan ajralmagan 
holda dunyoni chuqurroq, to‘laroq o‘rganishga imkon yaratadi. Bunda bolalarda atrof-muhit 
haqidagi tushunchalardan oldin mavjud bo‘lgan g‘oya katta ahamiyatga egadir. Har bir 
yangilikdan oldin g‘oya paydo bo‘ladi, keyin shu yangilik haqida fikr yuritiladi. Fikr o‘z 
qarorini topishi uchun voqealarni taqqoslaydi, ko‘rib chiqadi va ularga asoslanib, kelib 
chiqqan natijalarni isbotlash uchun umumiy uslubni anglashga va shu natijani umumiy 
ifodalashga harakat qiladi. Atrof-muhitni o‘rganish jarayoni o‘zining mohiyati bo‘yicha 
mustaqil fikrlashni talab qiladi.
Bolalar ona tabiatning uzviy bir qismi ekanliklarini anglaydilar, bilimlarni egallaydilar, 
vaqt va makonda harakatlanishni o‘rganadilar. Shu sababli tarbiyalanuvchilarni eko hayotga 
tayyorlash hamda boshlang‘ich tushunchalarni rivojlantirishda “Eko markaz”, “Eko 
maydoncha”lar tabiatni o‘rgatish, atrof-muhitning tabiiy xususiyatlarini bilishning 
boshlang‘ich usuli sifatida muhim ahamiyatga ega.