Uzbekiston respublikasi

Kitob sanati. Turkistonda bosmaxonalar tashkil topishi va ularda gazetalar, jurnallar va kitoblarning chiqishi tasviriy sanat rivojiga tasir qildi, mah’alliy tillarda kitob, gazeta, ilmiy twplam va taqvimlar nashr etila boshladi. Bu nashrlarda tasviriy sanatning ilk namunalari yuzaga kela boshladi. Nashr qilinaёtgan kitoblarni bezashga mah’alliy rassomlar h’am jalb etila boshlandi. 1908 yili Toshkentda nashr qilingan «Shoh’noma», «Farh’od va Shirin» kabi kitoblar suratlar bilan bezatildi. XIX asr oxiri – XX asr boshlarida badiiy h’aёt birmuncha rivoj topib sanat uslublari Evropa sanati uslublari bilan uyg’unlasha boshladi. Kitob sanatida XX asr Evropa sanatida keng tarqala boshlagan «modern» uslubi wz aksini topa borgan. «Wrta Osiё almanaxi» shunday nashrlardan bwlib, unda geometrik shakl va chiziqlar, ularning murakkab birlashma va h’osilalari yaratilgan. XIX asr oxirida xattotlik, qwlёzmalar tayёrlash bosmaxonalar ёrdamida kitob yaratish jaraёni juda kengayib ketdi. Bu swzsiz xattotlik sanatiga bwlgan talabni h’am kamaytirib yubordi. Plakatning turli kwrinishlari, afisha, reklama, amaliy grafik asarlar bu davrdagi Turkiston badiiy muh’itida etakchi wrinni egallab, ijtimoiy h’aёtda faol ishtirok etdi.
Tasviriy sanat. XIX asr oxiri – XX asr boshlaridagi Turkiston wlkasi badiiy h’aёtida qalamtasvir va ayniqsa rangtasvir sanati etakchi mavqeni egallab, bu sanat turlarida rus ijodkorlari peshqadam bwldilar. Bulardan V.Vereshchagin, N.Karazin, V.Veleje, O.Fedchenko va boshqalarni kwrish mumkin. V.Vereshchagin «Turkiston» asarlari turkumini yaratdi, unda rus quroli, rus shuh’rati kwklarga kwtarildi, jang manzaralari, mah’alliy xalq vakillarini jazolash mavzui etakchilik qildi. S.Yudin manzara janrida sanat muh’lislari orasida shuh’rat qozongan edi. U 1889-1923 yillarda Turkiston wlkasi badiiy maktabida ustozlik qildi.
Ananaviy tasviriy sanat Samarqand, Buxoro, Qwqon naqqosh –musavvirlari (Abdulh’aq Maxdum, A.Donish, S.Siddiqiy va b.) ijodida kwrinadi. Uy-joylardagi (maskovchi boylarning) devoriy rasmlari orasiga darёlarda suzib yurgan paroxod, temir ywl, h’ayvonlar tasviri kabi yangi tasviriy kwrinishlar kiritila boshlandi. Bu esa azaliy ananalarni wzgarishiga olib keladi.
Fan. XIX asrning ikkinchi yarmida Wrta Osiёni Rossiya bosib olganidan swng wlkani ilmiy jih’atdan h’ar tomonlama wrganishga kirishildi. 1867 yil Turkiston h’arbiy topografiya bwlimi tashkil qilindi. Bu bwlim wlkaning topografik xaritasini tuzish bilan shug’ullandi. 1867 yili Toshkentda metereologiya stantsiyasi ochildi. Birin-ketin tabiat, antropologiya va etnografiya h’avaskorlari jamiyatining Turkiston bwlimi (1870), Wrta Osiё ilmiy jamiyati (1870) va boshqalar tashkil qilindi.
Wlkada ishlaёtgan arxeologlar 1895 yilda Turkiston arxeologiya xavaskorlari twgaragiga birlashdilar. XIX asr oxiri - XX asr boshlarida Geografiya jamiyatining Turkiston bwlimi (1895) azolari tomonidan Orol dengizi, muzliklar, wlkaning wsimliklar va h’ayvonot dunёsi, seysmik jaraёnlari tadqiq etildi, foydali qazilma konlari ochildi. Rus olimlarining maxsus ekspeditsiyalari tuproqshunoslik va gidrologiya tadqiqotlari wtkazdi. 1870 yilda Turkiston ommaviy kutubxonasi, 1876 yilda Toshkent ommaviy muzeyi rus sharqshunoslarining say-h’arakati bilan tashkil topdi. Bu muassasalar aslida Turkiston manaviy boyliklarini chorizm manfaatlari ywlida wzlashtirish ywlida xizmat qilishi kerak edi. Muzeylardagi eng noёb boyliklar markazga - Sankt Peterburg va Moskvaga olib ketilgan.
Samarqand viloyatining Xwjand tumanida Xoji Yusuf Mirfaёzovning ilmiy-madaniy faoliyati h’am diqqatga sazovor. Uning uyi Xwjand madaniy markaziga aylangan. Falakiёtshunos, matematika, geografiya, tabobat, tarix bwyicha bilimdon Xoji Yusuf rah’barligida yaratilgan Er shari globusi XIX asr ikkinchi yarmidagi ilmiy kashfiёtlardan biri edi. Globusda 1000 dan ortiq geografik nomlar joylashtirilgan. Umuman olganda, XIX asr oxiri - XX asr boshlarida Sattorxon Abdug’afforov, Saidrasul Saidazizov, Jwrabek Qalandar qoriwg’li, Shoh’imardon Mirg’iёs wg’li va boshqa marifatparvarlar guruh’i shakllangan.