Uzbekiston respublikasi

Zardushtiylik talimoti. Zardusht shaxsi twg’risida turli qarashlar mavjud. Bazi ovrupolik olimlarning aytishlaricha, Zardusht wz davrida taqibga uchragan. Lekin u buyuk payg’ambar, insoniyat najotkori deb etirof etilgan. Miloddan oldingi VII–VI asrlardagi siёsiy vaziyatda Zardushtning muh’im rol wynagan faoliyati uni najotkor sifatida talqin qilishga sabab bwlgan. Koh’inlar xalqqa qarashli yaylovlarni tortib olib, xalq jamoa bwlib sig’inadigan ibodatxonalarni vayron qilib, wzlarining siёsatini yurgizar edilar. Buning ustiga eski kultlarga sig’inish oqibati h’am koh’inlar va zodagonlarning manfaati uchun mos edi. Mana shunday tarang vaziyatda Zardusht keng ommaning manfaatlarini h’imoya qilib, wtroq chorvador qabilalarning vakili sifatida maydonga chiqdi va payg’ambar deb etirof etildi.
Sosoniylardan besh - olti asr avval wtgan Axmoniylar davriga oid matnlarda, garchi Zardushtning nomi eslanmasa–da, uning g’oyalari, jumladan, Xurmuzdni sharaflash g’oyasi bosh wrin tutadi. Aksariyat manbalarda Zardusht miloddan oldingi XIII - VII asrlar oralig’ida yashagan deb etirof etiladi. Zardusht taqibga uchragani uchun h’am, ongli ravishda unutilgan bwlishi mumkin. Yangilik va yangi g’oyalarning taqdiri h’ar doim h’am oson kechavermagan.
Xwsh, Zardusht yaratgan talimot nimadan iborat? U qanday shakl va mazmundagi talimot edi? Uning talimoti - ezgulik ёvuzlik, nur va zulmat ruh’iy kuchlari wrtasidagi kurashdan iborat edi. Zardushtiylik jamiyatdagi mutanosiblikni buzadigan nomutanosiblikka qarshi kurash edi. Zardushtiylik talimoti dastlab yaratilgan paytda diniy emas, balki ijtimoiy–siёsiy qarashlarning maajmui sifatida yuzaga kelgan. Zardusht wz talimotini yaratgan paytda ezgulik va ёvuzlikni ijtimoiy muammo sifatidagina ilgari surib qolmadi, balki axloqiy qarashlarini fazo bilan, xususan, olamning yaratilishi va tuzilishi bilan bog’ladi. Oqibatda bu qarash asta–sekin iloh’iy tus oldi. Uning talimoti faqat davrlar sinovidan wtish bilan birga, jug’rofiy jih’atdan h’am kengaya bordi. Bizning zaminimizdan tortib Midiya, Fors, Armaniston, Kichik Osiё, Hindiston (xususan, Panjob) kabi qator mamlakatlarga ёyildi. Barcha diniy oqimlarning vazifasi malum bir h’ududda madaniy va manaviy yuksalishni yuzaga keltirganiday, zardushtiylik h’am bu mamlakatlarda madaniyat wchoqlarini barpo qildi.
Zardusht shaxsi asrlar osha shunchalik mashh’ur bwlganki, u afsonaviy qah’ramon kabi dong taratgan. Miloddan oldingi I asrda yashagan Rim tarixchisi Pompey Trog “Filippin tarixi” asarida Zardushtni Baqtriya podshoh’i deb ёzgan.
Zardusht Xwrmuzddan muh’im qonun swrar ekan: “Er yuzida eng yaxshi joy qaerda?” deydi. Xwrmuzdning Zardushtga bergan javobi shu bwldi: “Qaerda solih’ - Xwrmuzdning muxlisi erga yaxshi ishlov bersa, chorva tuёqlarini kwpaytirsa, yaxshi joy wsha erdir.” Zotan, meh’natning bu turlari insonning farovon yashashi uchun kafolat. Ayni paytda Xwrmuzdning bu javobidan agrotexnika qoidalarining ilk ildizlari twg’risida xabardor bwlamiz. Darvoqe, Zardusht Xwrmuzddan qonun swragan edi, Xwrmuzd qonunning ijrosi sifatida meh’natni berdi. Garchi qonun tushunchasi bugungi kunda wz mazmuni va moh’iyatini wzgartirgan bwlsa–da, “Avesto” qonuni va h’ozirgi qonun tushunchalari wrtasida faoliyat jih’atidan uyg’unlikni kwramiz. Hamma davrda h’am qonun inson manfaatlariga xizmat qilib, insoniyatni ezgulikka davat qilishini, ёvuzlikning h’ar qanday kwrinishiga zarba berishini xalqlar umid qilganiga etiborga olsak, Zardushtning savoliga Xwrmuzdning bergan javobi h’am wz davrida muh’im qonun ekaniga amin bwlamiz. Xwrmuzdning quyidagi javobi bu fikrlarni yana bir bor tasdiqlaydi: “Kimki chap qwli va wng qwli bilan, wng qwli va chap qwli bilan erga ishlov bersa, foyda kelitiradi. Shunda er solih’ga aytadi: “Ey inson! Sen menga chap qwling va wng qwling bilan, wng qwling va chap qwling bilan ishlov beryapsan. Darh’aqiqat, men toliqmasdan tug’aman. Har turli egulikni, mwl h’osilni etishtiraman.” Kimki chap qwli va wng qwli bilan, wng qwli va chap qwli bilan erga ishlov bermasa, unga er aytadi: “Ey inson! Sen menga ishlov bermayapsan, sen shubh’asiz tilanchilar orasida bwlasan, begona eshiklar oldida mung’ayib turasan.” Uzoq vaqt ishlov berilmasdan, ekuvsiz qolib ketgan er - turmushga chiqolmay, befarzand wtgan qariqiz bilan baravardir, degan h’ikmatli fikr «Avesto» zamonidan bizgacha etib kelgan. Bu esa turli davrlar madaniyatning vorisiyligini va uzluksizligini kwrsatdi.