У'збекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги


FAPBHft  ЕВРОПА  РОМАНИДА АХЛО^ИЙ



Download 10,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet89/130
Sana12.11.2022
Hajmi10,12 Mb.
#864645
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   130
Bog'liq
Filologiyaning dolzarb muammolari

FAPBHft 
ЕВРОПА 
РОМАНИДА АХЛО^ИЙ
МАСАЛАЛАРНИНГ 
ЁРИТИЛИШИ
Джалилова Х.М - УзМУ
XVIII аср Рарбий Европа адабиётида ахлок-одоб 
масалаларига к;аратилган роман Европа маърифатпарварлик 
адабиётининг энг улкан ютуги булди. Маърифатпарвар 
адиблар уз вазифаларини одамларни к,айта тарбиялаш, 
уларни уз хатти-харакатларига масъул этиб, уз манфаат- 
ларини жамият манфаатларини хдсобга олган долда 
щ моя

Теория литературы. Т. IV. Литературный процесс. — М.: 
Прогресс, 2001. — С. 427.
175


К и л h i и г а
ургатиш деб билишарди. Улар оила ва жамиятнинг 
шахе гарбиясидаги урнига катга ахамият бердилар. Шу 
тарифа инсон шахеи масаласи ва унинг тарбияси Маъри- 
фатпарварлик адабиётининг, жумладан, романнинг мар- 
казий мавзуларвдан бирига айланди.
Рарбкй Европада чинакам маърифатчюшк роман ига асос 
солган асар бу, албатга, Даниэль Дефонинг «Робинзон Крузо» 
асари булди. Дефонинг «Робинзон Крузо»сида хам адибнинг 
асосий макрэди «инсон табиати»ни тадк,ик кдлиш булган. 
Муаллиф Робинзоннинг ота-онасининт угитларига кирмай 
к,илган ишини у тушган кеманинг кекса соулби тили билан 
к;оралаб шундай дейди: «Отасининг розилигини олмасдан 
саёхат к;илган киши бахт топа олмайди».1 Кема халокатга 
учраб, кимсасиз о рол га тушиб долган Робинзон акд билан 
иш кдлмаганига узи хам бир неча бор шфор булади. Дефо 
маърифатчиларнинг инсон акд билан иш куриши билан бирга 
иймонли ва эътикддли булиши керак, деган ацидасини 
Робинзон мисолида тасди^утайди. Оролда бир неча йил 
яшагакидан сунг Робинзон 
кдариятларнинг фар*уига
боради ва энг асосийси, Робинзон Жумабойни имон, эътикрдга 
ургахади, шу билан бирга, узи >^ам имонли, эътшфдли булади. 
Буни, назаримизда, «Робинзон Крузо» романининт асосий 
хислатларидан бири деб хисоблаш мумкин. Романда муаллиф 
онгни, мехнатни, илм-фанни, маданиятни ва умуман, 
инсонни улушайди, Инсоннинг маъиавиятли ва маърифатли, 
етук ва баркамол хамда жамиятга хизмат к^шувчи шахе булиб 
етишишида тарбиянинг ахамияти катгалигини таъкидлайди. 
Натижада бу асар миллионлаб китобхонларнинг маънавий 
мулкига айланди, нафакдт Англия, балки Европа ва бутун 
дунёда минглаб «робинзонада»ларнинг пайдо булишига туртки 
берди. Бу асарлар орасида «робинзонада»га пародия сифатида 
ёзилганлари хам булди. Шундай асарлардан бири, шубхасиз, 
Жонатан Свифтнинг «Гулливернинг саёхатлари» сатирик 
романидир. Ж Свифтнинг таькддлашича, «Саёхатчининг асосий 
ма^сади - киш иларнинг кузини очиш, уларда яхши 
фазилатларни тарбиялаш ва бегона мамлакатлар хаётидаги 
яхши-ёмон нарсалар мисолида уларнинг ак,лини камолотга 
етказишдан иборатдир». Китобнинг бошидан охиригача Свифт
1 Daniel Defo. Robinzon Kruzoning saiguzashtlari. Т., 2003, 11-6.
176


уз олдита куйган ана шу макрадини уйлаб иш тутади, У бирин- 
кетин хаёлий мамлакатларга сафар кдлар экан, бу улкаларнинг 
ижтимоий-ик^иеодий ахволи, одамларининг маданияти, шш- 
фани, урф-одаглари ха^идаги маълумотларни келтириб, 
уларни Англиядаги холат билан таккослайди, тегишли 
хулосалар чщариб олишни эса китобхоннииг ^зига хавола 
кдлади. Лилипутияда, масалан, «хар к^ндай лавозимга номзод 
курсатшида аклий истеъдоддан кура куп рок, ахлоц сифатларига 
эътибор берилади. Уларнинг фикрича, энг юксак акдий 
истеъдодлар хам ахлок,ий фазилатларнинг урнини боса 
олмайди». Гулливер Англияга л^айтар экан, у уз ватанида \ам 
Гуигнгнмлар мамлакатидаги ехулар каби айёр, баджахл, 
дакуз, ахдокриз, урушкрк одамлар борлшини куради. Асарда 
муаллиф Европа цивилизацияси вакилларига, Англия 
«еху»лариш «табиатнинг олий вакили» гуигагнмларни к^рама- 
Карши куяди. С виф т уз мамлакати рахбарларининг 
мустамлакачилик сиёсатини крралайди. Масалан, муаллиф 
«...бу тарих очкузлик, иккиюаламачилик, вахшийлик, зулм, 
кугириш, тентаклик, нафрат, хасад гугдирган фитна-фасод, 
галаён, кртиллик, калтаклашлар, курслик ва шухратпарасглик 
йишшшсидан боцща парса эмас»2 деб, Англиянинг тарихига, 
хусусан, мустамлачилик сиёсатига Бробдингнег короли 'гили 
билан бахо беради.
XVIII 
аср инглиз адиби Тобайас Смоллетнинг асарларида 
Хам ахлокдй масалалар марказий уридда туради. Адибнинг 
«Хамфри Клинкернинг саёхати»и романи фикримиз даяили 
була олади. Асарда муаллиф оилавий муносабатлар билан бир- 
галикда сиёсий масалаларга хам китобхон эътиборини кдратади. 
Жумладан, Смоллет Англия сайлов тизимшш кдтгик, танкдц 
остига олади: «ГТарламентга сайловда к^тнашиб, унга овоз 
беришимга эришиш ниятида очикдан-очик, хушомадлик 
к щ -
ган мистер Фицовен икки кун олдин мени йукдаб келди... 
мен Фицовеннинг шу даражада бетсиз эканлигидан хижолатга 
тушди.му бир оз узимга келгач, хали кимга овоз беришим ва 
умуман овоз бериш-бермаслишм ноанщпишни айтдим. Очи- 
гини айтганда, икки номзод хам бир-биридан крлишмайди,

Download 10,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   130




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish