Узбекистон Республикаси Олий ва Урта Махсус таълим вазирлиги Бухоро Озик- овкат ва Енгил саноат



Download 0,71 Mb.
Pdf ko'rish
bet27/38
Sana24.02.2022
Hajmi0,71 Mb.
#241042
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   38
Bog'liq
neft va gaz kimyosi va fizikasi

Назорат саволлари: 
1. Нефт гибрид бирикмалари тузилиши жихатдан нималардан иборат? 
2.Ароматик углеводородларнинг кимёвий тузилиши хоссаларини тушунтиринг. 
3.Нефт кимёси саноатида ароматик углеводородлардан нималар синтез килишда 
фойдаланилади? 
4.Полицикллик ароматик углеводородларга нималар киради ва уларнинг 
кимёвий тузилиши кандай? 
Таянч иборалар: 
Ароматик углеводородлар бициклик тузилиши, гибрид бирикмалар наф 
алин гомологлари, алкиллаш деалкиллаш, пикратлар. 
12 - мавзу: ТАРКИБИДА ГЕТЕРОАТОМЛАР САКЛАГАН НЕФТ 
ТАРКИБИДАГИ УГЛЕВОДОРОДЛАР ХОСИЛАЛАРИ 
Режа: 
1. Нефт таркибидаги кислородли бирикмалар
2. Кислородли бирикмаларнинг хоссалари
3. Кислородли бирикмаларни ажратиб олиш усули 
4. Нефт ва нефт махсулотлари сифатига таъсири


Адабиётлар: 
1. В.Н.Эрих. Химия нефти и газа. Химия, 1969, - 50-51 с. 
Нефтлар таркибида кислород микдори унчалик куп эмас. Умуман 0,1

1 % 
гача булиши муикн. Факатгина юкори смолали нефтларда унинг микдори 2% 
гача ошиши мумкин. Добрянскийнинг хисоб-китобли буйича нефт таркибидаги 
90 % кислород смолали моддалар улушига тугри келади. Колган кисм эса нордон 
органик бирикмалар фенол ва кислоталарга тугри келади. Нефтларда нейтрал 
кислород бирикмаларнингн изи (жуда кам микдорда борлиги каторда 
тутилмокда) борлиги кайд килинган, аммо амалий жихатдан урганилган эмас.
Нефтда нордон бирикмаларнинг асосий кисми карбонли кислоталар 
характерига эга ва у C
n
H
m
COOH умумий формула оркали ёзилдаи. Биринчи 
булиб, Эйхлер томонидан Боку нефыть конидаши керосинда Эйхлер томонидан 
1861 йилда нордон бирикмалар борлиги аникланган. Зелинский ишларида шу 
нарса аникланганки, кислоталарда углерод атомлар сони 8 тадан 11 тагача булиб, 
циклопентан халкасини ташкил этади. Браун текширишлари шуни курсатадики, 
карбоксил гурух халканинг беш аъзоси билан богланмай, балки ундан ажралиб 
ён томон занжирига бир ёки бир неча метилен гурухга богланади. Браун ва 
Нафтали Руминия ва Гарбий Украина нефтидан С
8

11
ни кислоталарни 
ажратдилар, масалан, куйидагича тузилишга эга булган кислоталар: 
Н
3
С – НС – СН – (СН
2
)
3
 - СООН 
 
Н
2
С СН

 

СН 

СН

 
 
Н
3
С – НС – СН – СН
2
 - СООН 
 
Н
3
С - Н
2
С СН

 

СН 

СН

 
 


Лохте кислоталардан - беш вакилли ва худди шундай олти вакилли нафтен 
халкаларини ажратиб олди.
Бу олинган кислоталар - моноциклли нафтенларнинг хосилалари булиб, 
уларнинг умумий формуласи C
n
H
2n-1
COOH C
n
ёки C
n
H
2n-2
O
2
ва булар нафтен 
кислоталар деган номни олди. Бир катор нефтлар таркибидан молекуласида 
углерод атоми сони С
13

18 
гача булган би- ва трициклик кислоталар ажратиб 
олинади. Углеводородли радикалга бириккан, карбоксил гурух аналогик 
углеводородлар билан, нефт мойлари таркибига киради. Шунга асосан улар 
полициклли; циклопарафинли, ароматик ва гибрид тузилишга эга булиши 
мумкин. Ана шулардан келиб чикиб, кейинги вактларда нефтдан олинган 
кислоталар (нафтенлар эмас, балки яна хам купрок) нефтли деб атала бошланди.
Физик хоссалари жихатдан нефт кислоталари ёки суюклик ёки хиди 
жихатджан мой кислоталарини эслатувчи кристалл иодда булиши мумкин. 
Зичлиги бирга якин. Кимёвий хоссалари жихатдан мойли карбон кислоталарига 
ухшайди. Ишкорлар билан тузларни хосил килади.
C
n
H
m
COOH + NaOH 

 C
n
H
m
COONa + H
2

Бу реакция нефт фракцияларидан кислоталарни ажратишга имконият 
яратади. Бу кислоталарнинг металл ишкорли тузлари сувда яхши эрувчан булиб, 
ишкорли сув катламига утади. нефт кислоталарни тоза соф холатда ажратиб 
олишнинг турли хил усуллари мавжуд.
Нефт кислоталари нафакат уювчи ишкорлар билан, балки металларп 
оксиди билан хам тузлар хосил килади. Юкори хароратларда сувнинг таъсирида 
улар куп металлар билан таъсирлашиб, металл тузларини хосил килиб, металл 
аппаратура жихозларни коррозиялайди. Асосан улар кургошин, калай, мис, 
камрок даражада темир, оз микдорда алюминийни хам енгил емира олади. Шу 
сабабли нефт кислоталари (мойли, нафтенли ва юкори) зарарли аралашмалар деб 
хисобланиб, нефт махсулотларини тозалаш жараёнида улар тулалигича 
йукотилади. Нафтен кислоталар спиртлар билан реакцияга киришиб эфирларни 
хосил килади хамда карбон кислоталар таснифга (характерига) мос келган 
хосилалар: амидлар, хлороангидридлар вав галомдаралашмалар хам олинган. 
Сульфат кислота билан бу кислоталар реакцияга киришмайди, лекин унда 
эрийди. Нафтенли ва юкори кислоталар хамма нефтлардан топилган, аммо 
унингм икдори унчалик куп булмаган микдорда (0,1% 

2 %). Нефт 
фракцияларида кислоталарнинг таркалиши бир хил эмас. Коидага мувофик 
бензин ва лигроин фракцияларда нефт кислоталар учрамайди. Керосин 


дистиллятида мойли фракцияларга караганда жуда кам, яъни унинг улуши % 
ларда 2% дан 3 % гача булиши муикин. Нефт кислоталарининг ишкорли тузлари 
жуда яхши ювувчи хоссага эга. Шунинг учун тозаланган ишкорли чикиндилар - 
(милонафт деб номланади), тукимачилик саноатига ювувчи восита сифатида 
ишлатилади. Керосин ва дизель ёкилгиларининг ишкорли чикиндиларидан 
олинадиган 40 % ли нафтен кислоталарнинг натрий тузлари билан сувли 
эритмаси, кишлок хужалиги экинларини ута эффектив устирувчи воситаси 
сифатида хам ишлатилади.

Download 0,71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   38




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish