1
Узбекистон Республикаси олий ва урта махсус талим вазирлиги
Ал
-
Хоразмий номидаги
Урганч Давлат университети
Табиатшунослик ва География факултети
«Умумий биология » кафедраси
Битирув малакавий иши
403 –
гурух талабаси Эржонова Ирода Рустамовнанинг
Битирув малакавий иши
Мавзу:
ҒЎЗА ХОСИЛ ЭЛЕМЕНТЛАРИНИНГ ТЎПЛАНИШИ ВА
ТЎКИЛИБ КЕТИШИНИНГ ФИЗИОЛОГИК
-
БИОКИМЁВИЙ
АСОСЛАРИ
Таълим йуналиши «Биология»
Бакалавр даражасини олиш учун
Урганч
- 2012
4
Kirish
O’simliklarning o’sishi va uning rivojlanishini boshqarish, organizmlar
ontogenezining rivojlanish qonuniyatlarini va ularning vegetative holatdan
generativ holatga o’tish sabablarini bilish masalalari ko’p vaqtlardan buyon olimlar
va amaliyotchilarning diqqatini jalb qilib kelmoqda.
G’o’zaning rivojlanish biologiyasi bilan shug’ullangan tadqiqotchilar uning har
xil turlarini temperature rejimi va kunning uzunligiga nisbatan fotoperiodik
reaksiyasi, unib chiqqan maysalarni turli temperaturada yarovizatsiya qilish,
namlik va boshqa tashqi sharoitning ta’sirini o’rgandilar. Ular chigit yerdan unib
chiqqan vaqtdan to ko’sak yetilgunga qadar davrning o’zgarib turishi haqida ba’zi
qonuniyatlarni ochib berdilar.
O’simliklar biror rivojlanish bosqichini o’tayotganda va
ularda tashqi muhit
sharoitlariga nisbatan yangi talablarning paydo bo’lishi evolyutsiyasi prossesida
organizmning tashqi sharoit bilan bo’lgan o’zaro munosabatlarini- modda
almashinish o’zgarishlarni natijasidir. G’o’za rivojlanish bosqichlarini o’tayotgan
vaqtda bo’ladigan biohimik o’zgarishlarni ko’pgina tadqiqotchilar o’rganib
chiqqanlar. Rivojlanishning ayrim bosqichlarida o’simliklarda bo’ladigan
moddalar almashinuvida oksidlanish-qaytarilish prosseslarini o’zgarishi, suvda
eruvchan karbon suvlari hamda erkin aminokislotalarning o’zgarishi bo’yicha
olimlar ish olib bordilar. G’o’zalarning rivojlanish bosqichlarini o’tishi g’o’zaning
bir holatdan ikkinchi holatga ko’chishini belgilovchi maxsus modda almashinuviga
bog’liq. Ertapishar
navda ham, kechpishar navda ham poya kurtaklarining
differensiatsiyalanishi va shonalarning paydo bo’lishi faqat yorug’lik bosqichi
o’tib tamom bo;lgandan keyingina boshlanadi.
G’o’za rivojlanish bosqichlarni o’tayotgan paytda bo’ladigan modda
almashinuvining faqat ayrim muhim tomonlarigina tekshiriladi. Shuning uchun
ontogenezda bo’ladigan modda almashinuvini o’rganishni davom qildirish zarur.
5
Chunki bu prossesni har taraflama chuqurroq o’rganish
ekinlarning, shu jumladan,
g’o’zaning o’sish va rivojlanishini ongli ravishda boshqarishga imkoniyat
tug’diradi.
Havo temperaturasi yuqori bo’lsa, fotosintez to’xtaydi va g’o’zaning uglevodga
bo’lgan talabi ortadi, natijada g’o’za tugunchalarini to’kib yuboradi. G’o’zaning
suv bilan yetarli ta’minlanmasligi tuguncha to’kilishining asosiy
sabablaridan
biridir.
Agar normal sharoitda tugunchaning so’rish quvvati bargga nisbatan yuqori
bo’lsa, shonalash davrida bargning so’rish quvvati shonaga nisbatan ko’p bo’ladi.
Buning natijasida suv shonalardan bargga yana qaytadi. Ko’p sug’orish natijasida
tugunchalar to’kilishi mumkin. Tupning yuqorisida joylashgan
tugunchalarning
ko’proq to’kilishini oziq moddalarni tupning o’rta qismiga yaqin joylashgan
ko’saklarning olib qo’yishi natijasida tupning yuqorisida yangidan paydo
bo’layotgan tugunchalar oziqsiz qolishi va to’kilishi mumkin. O’simlik
umumiy
oziqlanish sistemasida joylanishiga ko’ra ayrim gullarning bir tekisda
oziqlanmasligi va shunga ko’ra o’simlik organizmining asta-sekin va albatta qarib
borishi tugunchalar to’kilishining asosiy sababchisidir.
Tuguncha to’kilishini yolg’iz bir faktorning ta’siri bilan tushuntirib bo’lmaydi.
Ko’pincha bir-ikkita noqulay faktorlarga barham berish bilan to’kilishning oldini
olib bo’lmaydi. Chunki bu yo’nalishdagi boshqa faktorlarni ham bartaraf
qilish
kerak.