Узбекистон Республикаси олий ва урта махсус талим вазирлиги Ал

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

26 
 
 
Asosiy qism 

G’o’za tugunchalarining to’kilishi masalasini ko’pchilik tadqiqotchilar 

o’rgangan. Tekshiruv ishlari har tomonlama olib borildi va g’o’za tugunchalarining 
to’kilishi turli sabablarga bog’liq , deb tushuntirildi. Masalan, Atkinson ob-
havoning keskin o’zgarishi tufayli g’o’za o’z tugunchalarini to’kib yuboradi, deb 
tushuntirdi. S.S.Abaeva ma’lumotlariga qaraganda, havo temperaturasi yuqori 
bo’lsa, fotosintez to’xtaydi va g’o’zaning uglevodga bo’lgan talabi ortadi, natijada 
g’o’za o’z tugunchalarini to’kib yuboradi. Agar tuproqda va havoda nam ko’p 
bo’lgan taqdirda ham g’o’zaning tez o’sishi tufayli o’simlikning yuqori qismi 
kuchli so’rim quvvatiga ega bo’lgani uchun uning pastki va o’rta qismi suvsirab 
qoladi. Havo qurg’oqchilik bo’lganda g’o’zaning yuqori qismida joylashgan 
barglar tuproqda nam yetishmasligi tufayli o’ziga yopishib turgan tugunchalardan 
suvni tortib olayotgan pastki va o’rta yoruslardagi barglardan suvni kuchli so’rib 
olayotgan bir vaqtda bunday hodisa kuchayadi. Agar normal sharoitda 
tugunchaning so’rim quvvati bargga nisbatan yuqori bo’lsa, shonalash davrida 
bargning so’rim quvvati aksincha shonaga nisbatan ko’p bo’ladi. V.A.Novikov 
fikricha, buning natijasida suv shonalardan barglarga yana qaytadi. Suv oqimining 
o’zgarishi natijasida ko’sak bandi asosidagi ajraluvchi qavatning embrional 
hujayrasi bo’linadi, oqibatda tugunchalar to’kiladi. Shuningdek, suv miqdorining 
kamayishi bilan C vitaminining miqdori ham kamayadi. Bu ham o’z navbatida 
g’o’za tugunchalarining to’kilishini kuchaytiradi. 
Yuqorida aytilganlardan ma’lum bo’lishicha ba’zi tadqiqotchilar tugunchalar 
to’kilish sabablarini tashqi faktorlardan ta’siri qurg’oqchilik yuqori temperatura, 
yomg’ir, g’o’zalarning zararlanishi, shuningdek, ularning suv bilan yetarli 
ta’minlanmasligidan, ayrimlari g’o’zalarni noto’g’ri oziqlantirishdan qidirsalar, 
uchinchi birlari esa fiziologik ichki prosseslardan: o’simlik ayrim qismlarining bir 
me’yorda oziqlanmasligi hujayra shirasi konsentratsiyasi va uglevod miqdorining 
kamayishi barglar va ko’saklar so’rim quvvatining o’zgarishi C vitaminini, 

---

27 
o’stiruvchi moddalar hamda boshqalarning yetishmasligidan qidiradilar. Yuqorida 
sanab o’tilgan faktorlardan biri ro’y berganda ham g’o’za tugunchasi to’kilishi 
mumkin. Ammo tuguncha to’kilishini yolg’iz bir faktorning ta’siri bilan 
tushuntirib bo’lmaydi. Tugunchalar turli sharoitda har xil sabablarga ko’ra 
to’kilishi mumkin, ammo ko’pincha tugunchalar bir qancha sabablarning 
birgalikda ta’sir etishi natijasida to’kiladi. Ko’pincha bir-ikkita noqulay faktorlarga 
barham berish bilan to’kilishning oldini olib bo’lmaydi, chunki bu yo’nalishdagi 
boshqa faktorlarni ham bartaraf qilish kerak. G’o’za tugunchasining ko’plab 
to’kilishi noqulay muhitdagi(oziq moddalarning yetishmasligi, tuproqda namning 
ko’p yoki oz bo’lishi haddan tashqari yuqori temperatura , havo namligi, 
yorug’likning kam tushishi g’o’za barglari va ildiz sistemasining zararlanishi va 
boshqalar) o’simlikning biologik reaksiya hisoblanadi. Bularning ta’siri natijasida 
o’simlikdagi biologik prosseslar: dastlab moddalar almashinuvi, ko’sak tugish, 
o’sish va rivojlanish prosseslari buziladi.
Tugunchaning to’kilish sabablarini buzishdan tashqari paxta hosiliga salbiy 
ta’sir qiluvchi bunday hodisalarga qarshi kurashish yo’llarini bilish mutlaqo 
zarurdir. G’o’za tugunchalarini to’kib yuboradigan noqulay sharoitni bartaraf qilib, 
hosilni ko’paytirish mumkin.