Узбекистон республикаси kишлок ba сув хужалиги вазирлиги


-10. МАВЗУ. АЛМАШЛАБ ЭКИШ



Download 0,66 Mb.
bet7/13
Sana18.07.2022
Hajmi0,66 Mb.
#819055
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   13
Bog'liq
26966 К.х. асослари маъруза матни

9-10. МАВЗУ. АЛМАШЛАБ ЭКИШ.

Режа:

1. Ачмашлаб экиш ва унинг ахамияти.
2. Алмашлаб экиш турлари.
3. Утмишдош экинларга куйиладиган агротехник талаблар.
4. Алмашлаб экиш ротацияси ва тизимлари.

Адабиётлар:2;3;4;5.


Алмашлаб экиш деб экинларни йиллар давомида, далалар буйича


юкори агротехник шароитда тупрокнинг унумдорлигини яхшилаш ва хосилни оширишни таъминлайдиган тугри навбатлаб экишга айтилади. Алмашлаб экишнинг ахамияти шундаки, унинг таркибидага куп йиллик утлар узидан кейин ерда куп микдорда органик моддалар колдиради. Масалан 3 йиллик беда 10-11 т/га илдиз колдиги ва 300-500 кг соф азот туплайди. Шу туфайли тупрокнинг структураси, сув-физик хоссалари, сигими, зичлиги, тупрокпинг озик, хаво, иссиклик, сув режимлари ва микроорганизмлар фаолияти яхшиланади. Алмашлаб экиш таъсирида турли касаликлар ва хашоратлар микдори кескин камаяди.
Бир даланинг узида битта экиннинг узок вакт экилиши сурункасига экиш дейилади. Хужалик майданининг куп кисмида узок вакт битта экин экилиши монокультура дейилади. Сурункасига бир-хил экин экилиши озик элементларини бир томонлама камайишига сабаб булади. Шу экинга мослашган бегона утлар, хашоратлар ва касаликлар купайишига олиб келади.
Тажриба маълумотларига кура сурункасига гуза экилган ерга вилт касали 40-50 % ни, алмашлаб экилган далада эса-9 % ни ташкил килган. Маьлумки турли экинларнинг илдизи тупрокка турлича ривожланади. Шу туфайли экинлар ердан озик элементларини хар хил узлаштиради. Масалан галла экинлари тупрокдан куп микдорда фосфор, илдиз мевалилар эса калийни, дуккаклийлар фосфор ва калийни, гуза эса азот ва фосфорни куп узлаштиради. Шу туфайли тупрокда сурункали бир хил экин экиш окибатида озик моддаларининг бир томонлама камайиш жараени содир булади. Бундай жараен сурункали давом этиши натижасида тупрок унумдорлиги кескин камаяди, угитлар самарадорлиги 30-40 % ошади, хар бир гектар экин майдонига сарфланаетган сув 10-25 % гача тежалади. Алмашлаб экиш далаларидаги куп йиллик ем-хашак экинлари таъсирида сизот сувлар сатхи пасайиб, тупрокда боткокланиш ва шурланиш жараени яъни туз тупланиши камаяди. Окибатда экинларининг хосилдорлиги 10-35 % гача ошади. Республикамизнинг сугориладиган ерларида куйидаги алмашлаб экиш турлари кулланилади.
1. Далали алмашлаб экиш (дон ва техника экинларини етиштиришга мулжалланган).
2. Ем-хашак алмашлаб экиш (асосан ем-хашак экинлари ва сабзавот, полиз картошка етиштириш учун мулжалланган).
3. Махсус алмашлаб экиш (экинлар касаллигини олдини олиш ва карши курашга, тупрок мухофазасига мелиорадиясига мулжалланган).
Лалимикор шароитда дон-шудгор алмашлаб экиш кулланилади.
Алмашлаб экишда экинлар маълум далаларда навбатланиш тартиби буйича жойлаштирилади, бунда далалар сони 2-4 дан 10-12 тагача булади. Масалан 10 далали алмашлаб экиш булса далалар 10 тага булиб экинлар ундан навбат билан жойлаштирилади. Бир канча экин экиладиган алмашлаб экиш даласига далалар туплами дейилади.
Далалар тупламига куйидаги тадаблар куйилади:
1. Далалар туплами учун ерга булган талаб.
2. Ишлов бериш ва парвариш килиш таркиби.
3. Экинларининг тупрок унумдорлигига таъсири.
Шу талаблардан келиб чиккан холда куйидаги дадалар туплами ташкил килиши мумкин.
1. Катор ораларига ишлов бериладиган экинлар.
2. Кузги экинлар (бугдой, арпа, жавдор) экиладиган дала.
3. Епасига экиладиган бахорги экинлар далалари (беда, бугдой, ар­па, сули ва хакоза).
4. Лалимикор шароитда алмашлаб экишда битта дала тоза шудугор холда колдирилиб колганларига дон экинлари экилади.
Алмашлаб экишда утмишдош экин мухим ахамиятга эга. Утмишдош экин деб, муайян далада олдинги йилларда экилган экин турларига айтилади. Утмишдош экинларга кулланиладиган агротехник тадбирлар (ерни ишлаш, парвалишлаш, угитлаш, сугориш кабилар) ундан кейин экиладиган экинларни усиши ривожланиши ва хосилдорлигига катта таъсир курсатади. Шунинг учун далалар тарихини билиши (йиллар давомида экилган экин тури, агротехникаси) мухим ахамиятга эга. Бу маълумотлар дала тарихи китобида кайд килиб борилади. Сугориладиган ерларда барча экинлар учун беда энг яхши утмишдош хисобланади. Лалмикор шароитида эса тоза шудгор яхши утмишдошдир. Алмашлаб экишнинг хар кайси даласида маълум давр мабойнида экинларнинг олдинма кейин навбатланишига ротация деб аталади.
3-жадвал
Туккиз далали алмашлаб экиш ротациони жадвали.

Йиллар

Д А Л А Л А Р

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

2000

Б1

Б2

Б3

F1

F2

F3

F4

F5

F6

2001

Б2

Б3

F1

F2

F3

F4

F5

F6

Б1

2002

Б3

F1

F2

F3

F4

F5

F6

Б1

Б2

2003

F1

F2

F3

F4

F5

F6

Б1

Б2

Б3

2004

F2

F3

F4

F5

F6

Б1

Б2

Б3

F1

2005

F3

F4

F5

F6

Б1

Б2

Б3

F1

F2

2006

F4

F5

F6

Б1

Б2

Б3

F1

F2

F3

2007

F5

F6

Б1

Б2

Б3

F1

F2

F3

F4

2008

F6

Б1

Б2

Б3

F1

F2

F3

F4

F5

Бу ерда Б 1-беда биринчи йилги F3 туза бедадан кейин учинчи йили


Алмашлаб экиладиган далалар сони ротация йиллари сонига тугри келади.
Бир ротация ичида йиллар ва далалар буйича навбатланадиган экинлар режасини кайд килинган жадвалга ротадион жадвал дейилади. Экинлар гурухининг руйхати ва уларнинг навбатланиши алмашлаб экиш тизими (схемаси) дейилади. Масалан 3:7 (3 дала беда, 7 дала пахта) Алмашлаб экишда экинлар хар йили еки бир неча йилда алмашиниши мумкин. Масалан 10 далали 3:7 тизмдаги гуза беда алмашлаб экишда гуза битта далада 7 йил устирилади, беда эса 3 йил, 10 далали 1:2:1:2:1:3 тизмдаги гуза - дон алмашлаб экишда гуза битта далада 2-3 йил, дон эса бир йил экилади.
Саволлар.
1. Беданинг алмашлаб экишдаги ахамияти нимада?
2. Сурункасига бир хил экин экиш окибатида кандай жараен юз беради?
3. Алмашлаб экишда экинлар таркибини тузиш нималарга богЛик?
4. 3:7 алмашлаб экиш тизимини кандай изохлайсиз?

Download 0,66 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish