Узбекистон республикаси фанлар академиясининг тарих институти узбекистон


' Маълумки, хитой йилномачилари худудларнинг (босиб олин­



Download 5,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/60
Sana23.04.2022
Hajmi5,78 Mb.
#577212
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   60
Bog'liq
O`zbekiston davlatchiligi tarixi ocherklari

' Маълумки, хитой йилномачилари худудларнинг (босиб олин­
ган ёки вассал к,арамлигида булган] географик номларини х,амда
исмларни хитой тили ва имлоси к,оидаларига мувофик, ёзганлар.
Мах,аллий номларнииг хитойча су.зларга ухш аб кетишининг сабаби
32


аскарлар ва суворийлардан иборат булган 60 минг ки - 
шилик куш ин мавжуд эди. М анбаларнинг хабар бе- 
риш ига кура, даванликлар «отда кетаётиб joe, отишда 
мох,ир» булганлар18. Ж ангчиларниг куроллари ук,-ёй 
ва найзадан иборат эди. Давань армияси очик, жангга 
киришга хдм, узок, муддатли мудофаа урушларини олиб 
боришга хдм к,одир булган. Буни Даваннинг пойтах- 
ти — Эрши шах,рининг кдх,рамонларча мудофаа к,илин- 
ганлиги тасдикдайди. А рхеологик м аълумотларнинг 
гувохдик беришича, жангчилар зарур озик,-овкдт мах,- 
сулотлари билан узларини узлари таъминлаганлар, 
деворлардаги м инораларда дон к,олдикдари ва кул 
тегирмонларининг сакданиб к,олганлиги шуни к у рса- 
тади.
Давань давлатининг ах,олиси 60 минг оиладан ибо­
рат булиб, тахминан 300 минг киш ини таш кил этган. 
Айрим олимлар бу ракдмга шубхд билан кдрайдилар. 
Масалан, Санкт-П етербурглик фарронашунос Ю.А. За- 
днепровский мазкур ракдмни анча камайтириб курса- 
тилган деб х,исоблайди, чунки у куш ни кучманчи к,аби- 
лалар ах,олиси сонидан х,ам кам дир. Эх,тимол бу 
ракдм Даваннинг к,андайдир бир к,исмидаги ах,оли со- 
нини билдирган булиши мумкин ва ах,олини умумий 
сонини 500—600 минг деб курсатиш хдк,икдтга як,ин- 
рокдир19. Ю. А. Заднепровскийнинг тахминларига кура 
ах,олининг туртдан бир к,исми уша вакдда мавжуд 
булган шах,арларда яшаган. М анбаларда к,айд этили- 
шича Даваннинг «ах,олиси, умуман, кузлари ичига бот- 
ган ва кдлин сок,оллидир»20.
Даванликлар уста савдогар х,исобланганлар ва ф ой- 
да устида рак,обатлашганлар. Х,озирги пайтда Д аван­
нинг бутун ах,олисининг к,андайдир бир этник гурух,га 
(саклар, париканлар) нисбат бериш муаммоли масала- 
лардан биридир. Ах,оли асосан дех,к,ончилик билан ш у- 
рулланиб, шоли ва бурдой етиштирган, утрок, х,аёт ке- 
чирган. Донли экинлардан ташк,ари дуккакли экинлар 
хдм етиштирганлар, жумладан, нухат, ясмик,, бурчок, 
к,олдикдари археологик ёдгорликлардан топилган. Ж а - 
нубий Фарронада жойлашган ва мазкур даврга оид 
ёдгорлик булган Каркидонда кукнори урурлари топил- 
ди, ундан ёр ва гиёх,ванд моддалар олинган. 
Ё
р н и
ч и
-
гитдан х,ам олганлар ва унинг к,0Адикдари эрамизнинг 
бошига оид ёдгорликлардан топилган. Айрим ж ойлар- 
да (хом 
р и ш т
ва гувалак орасида) узум ва беда урурла-
2-2424
33


ри топилган. Хитой манбаларида эрамизгача булган 
сунгги йилларда х,укмдорлик к,илган император Ю ан- 
шоунинг боБида «Путаогун» деб аталган сарой булган- 
лиги хдк,ида маълумот берилади. «Путаогун» тарж и - 
мада «Узум саройи» деган маънони англатади21. И м пе­
ратор У-Ди (эрамизгача булган 141—87 йиллар) д ав­
рида бу сарой боБида узум етиштирилганлиги, ток 
кучатлари — Ф аргонадан олиб келинганлиги дик,кдтга 
сазовордир. Бу ерда императорнинг х,урматли мех,мон- 
лари кунар эдилар.
Уз навбатида узумчилик шароб ишлаб чикдриш - 
нинг ривожланишига таъсир курсатади. Жумладан, Да- 
ванда узумдан шароб к,илинганлиги таъкидлаб утил- 
ган. Бадавлат киш илар уни 10000 дань микдоргача сак,- 
лаганлар22. Ф арронанинг ж анубий-ш арк,ий к,исмида 
ш ароб ишлаб чикдриш билан борлик, биноларнинг к,ол- 
дикдари тадк,ик, этилди. Археологик кдзишмалар ж а- 
раёнида мазкур ичимлик сакданадиган катта улчамда- 
ги хумлар куплаб топилди. Узумчилик ва вино ишлаб 
чикдриш Фарронада анъанавий сох,а булган ва кенг 
шух,рат к,озонган. Этнограф Е. М. П ещ ерованинг маъ- 
лумотларига кура Нурсух к,ишлорида (К,ук,он як,инида) 
ш ароб жуда сифатли тайёрланган ва шу сабабли анча 
к,адрланган х,амда к^м м ат турган. Хози Рги Наманган 
шах,ри як,инида мусаллас сакдаш учун хумлар тай ёр- 
лайдиган махсус устахоналар булган, Попда эса бун- 
дай идишларнинг буйи 2 метрдан ошик, булган23.
Даванликларнинг гуш т-сут мах,сулотларига булган 
эх,тиёжи асосан водийни ураб турган 
t o f a h
ва 
t o f
о л д и
районларда яшаган кучманчи ах,оли томонидан к,онди- 
рилган. Ахрлинниг машгулотлари орасида йилк^чилик 
алох,ида урин тутар эди. Давань отлари х,ак,идаги аф - 
соналар х,атто узок, мамлакатларга х,ам тарк,алган. Ф ар- 
ронанинг зотли отлари х,ак,идаги маълумотлар йилно- 
маларда эрамизгача булган II асрдан бошлаб учрайди, 
уларнинг энг охиргиси эса эрамизнинг 479 йилига ман- 
субдир24. Бирок, агар зотли отларни етиш тириш учун 
зарур булган вак,тни х,исобга олсак, унда отлар Э р- 
шида эрамизгача булган I—II асрлардан анча олдин 
етиш тирила бошланган булиб чик,ади. Бундан ташк,ари 
Даванликлар кулолчилик, тук,увчилик, металлургия ва 
заргарлик буюмлари ишлаб чик,ариш билан хдм шу- 
рулланганлар.
Хитойда Фарронада к,уррошин, олтин, темир к,азиб
34


олинганлиги х,ак,ида маълумотлар сакданиб крлган. 
М азкур руйхатда куррошиннинг биринчи уринда ту- 
риш и беж из эмас, зеро бугунги кунда х,ам у Х айдар - 
кондан кдзиб олинади. Темир, кумуш ва зумрад эса 
Ф аргонанинг жанубида, шимолида ва ш имолий-Fap- 
бида кдзиб олинган. Бу хдкда хусусан, к,адимги кон- 
ларнинг аникданган куплаб к,олди кда ри гувохдик бе-
ради.
М анбаларга кура, уша вакдда зарур булган олтин 
ва кумушнинг бир к,исми Хитойдан олиб келинган. 
Айрим маълумотларга кура даванликлар к,имматбах,о 
металлардан пул бирлиги сифатида эмас к,имматбах,о 
идишлар ясаш учун фойдаланганлар. Уша пайтда Ф ар- 
ронада пул муомаласининг мавжуд булмаганлиги, аф - 
тидан, шу х,ол билан изохданади, Кушни мамлакатлар 
билан савдо
-СО Т И К .Н И
улар товар алмашиш йули билан 
амалга оширганликлари х,ак,ик,атга як,инрокдир. Халк,- 
аро савдонинг фаоллашувига давлатдаги ривожланган 
дех,к,ончилик ва турли бой ресурслар к^шак берган. 
Халк,аро савдо Буюк Ипак йули ф аолият курсатган 
даврда жуда к,изки!г булган. М азкур йул уша пайтда 
Хитойни бошкд мамлакатлар билан боглаб турувчи 
асосий бугинлардан бири булмиш Фаррона орк,али х,ам 
^ а р эди.
Хитой йилномаларининг маълумотлари буйича хо- 
тинлар жамиятда алох,ида эъзозли мавк,ени эгаллаган- 
лар. Буни аёлларнинг тасвири акс эттирилган лойдан 
ясалган х;айкалчалар, айрим сопол идишлардаги эчки, 
сайрок, каби х;айвонларнинг суратлари тасдикдайди. 
Айрим халкдар орасида мазкур суратлар аёлларга ту- 
р и ш
вак,тида ёрдам беради х,амда она ва боланинг 
х,аётини сакдайди, деган ишонч мавжуд булган.
М азкур маълумотлар айрим тадк,и к,о гчиларн и нг Да- 
вань подшолиги даврида Фарронада одамлар аёл ило- 
х,ига ва у билан 
6
o f a i i k

к,уёш худосига сиринганлар 
деган рояни илгари суришлари учун асос булиб х и з­
мат к,илган2>. Бундан ташк,ари даванликлар оловга, отга 
ва аждодлар рух,ига сиринганлар. Шундай к,илиб, улар­
нинг диний дунёкдрашларида х,ар хиллик кузга таш - 
ланади. Дафн к,илиш маросимларининг турлича экан- 
лиги х,ам, 
ЭХ.ТИМОЛ, 
айнан шу х,ол билан изохданса 
керак. Масалан, к,абрларнинг урага кумиш, ёрма ва 
лах,адли гурларга кумиш турлари мавжуд булган. Куп 
х,олларда улар жих,озларга х,ам эга булган — кулолчи-
35


лик идишлари, озик,-овк,ат, кийимлар куйилган. Д а­
ванликлар янги йил арафасида кураш маросими утказ- 
ганлар. Подшо ва ок,сок,оллар икки гурух,га булинган- 
лар, хдр бир гурух, яккам а-якка олишувга чик,иш учун 
уз вакилини танлаган. Ана шундан келиб чикдан х,олда 
янги йилнинг кдндай булиши белгиланган. Бопщ а бир 
одат — туй совгаси сифатида олтин узук х,адя этиш 
хдм дикдатга сазовордир.
М аросимлар ва урф -одатлар хдкддд суз кетганда 
отга 
с и р и н и ш
хдкдад хдм тухталиб утиш зарур. Унинг 
излари археологик ёдгорликлардан топилган, хусусан, 
Фарронадаги ундан ортик, археологик объектларда от- 
лар тасвири мавжудлиги кдйд этилган. Булар жумла- 
сига к,оялардаги «дулдул отлар» тасвирлари хдмда а й ­
рим кулолчилик буюмлари тасвирлари киради. 1993 
йилларда Даван подшолиги даврига мансуб Ш ураба- 
ш от ш ахдрчасидаги к,азилмалар чогида эрам изгача 
булган II—I асрларга оид, марказида от тасвири тушу- 
рилган сопол идиш топилди. Аравон атрофидаги от­
лар тасвири туш ирилган тошлар бор ж ойлар эса як,ин 
вак,тларгача мук,аАД,ас зиёратгох, булиб келган*. Уму- 
ман, отга 
с и р и н и ш
куёшга топиниш билан боглик, булиб 
кадим замонларда м авж уд оташ парастликдан келиб 
чик,к,ан. Геродотнниг сузларига к,араганда сакларга 
к,ариндош булган массагетлар улур к,уёш илох,ига энг 
тез югурувчи х,айвон-отни курбонлик к,илганлар26. К,а- 
димги муаллифлар Фаррона отларини юк,ори бах,олаб 
уларни «самовий отлар» деб атаганлар. Уша замонлар­
да учкур аррумокдар ш араф ига х,айкаллар к,уйганлар 
ва ш еърлар битганлар:

Download 5,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   60




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish