Шах,ар маданияти ва давлатчиликни урганиш иш и-
да Далварзин (Андижон вилояти, Ойим
кдшлори
) (25
га), Апщолтепа (Андижон вилояти, 13 га), Чует (Буона
мозор, Наманган вилояти, 4 га) ва бопщалар мух,им
ах,амият касб этади. Улар орасида Чует х,амда Д алвар
зин ёдгорликлари мудофаа деворига ва аркка эга экан
лиги билан ажралиб туради. Маълумки, курсатиб утил-
ган белгиларнинг яъни, ривожланган мудофаа тизи-
мининг ва Аркнинг мавжудлиги шах,ар х,осил к,илувчи
омиллардан саналади2. Шу билан бирга кдйд этиб утиш
лозимки, айрим олимлар х,озиргача Чует ёдгорликла-
рида мудофаа девори ва Аркнинг мавжудлигини ин-
кор киладилар ва шу тарзда ФарБОнадаги илк урбанис-
тик ж араёнларга шубх,а билан кдрайдилар’.
Чует маданияти таракдиётининг
сунгги боекдчида
эрамизгача булган VIII—VII аерларда Урта Осиё майда
шах,ар-давлатлар асосида биринчи давлатчилик бир-
лашмалари х,осил булди4. Фаргонада хдм худди ш ун
дай ж араён лар юз берганлиги хдк,икдтга якиндир.
Тугри, турли сабаблар туфайли ва водийдаги ш арт-
ш ароитлар билан
6
o f a h k
равиш да мазкур ж араёнлар
Урта О сиёнинг бопща районларига Караганда сустрок
амалга ошган булиши мумкин. Шунга к,арамай, Д ал
варзин бир катор белгиларига кура (майдони, мудо
ф аа иншоотлари, арк) шахдр ёдгорлиги макомига эга
ёдгорлик хисобланади '.
Шу билан бирга манбаларда «Катта Хоразм», «Ка-
димги Бак,трия подшолиги» сингари давлат бирлашма-
лари х,ак,ида маълумотлар бор.
Фаргона водийси буйича
бундай маълумотлар йук,, ш ундай булса-да, айрим
олимлар Кадимги Ф аргона подшолигининг (Давань)
мавжуд булганлигини тахмин к,иладилар6. Шу сабабли
эрамизгача булган I минг йилликнинг урталаридан ол-
динги даврдаги Фаррона х,ак,ида суз юритганда одатда
фак,ат «чифдом» (вох,а) типидаги кадимги давлат асос-
ларининг пайдо булиши англашилади. М ана шу х,олни
х,исобга олиб Фаргонада давлатчилик, афтидан, э р а
мизгача булган V—IV аерларда пайдо булган дейиш
мумкин'. Бу хулоса икки тарихий далилга асосланган.
Биринчиси: айнан мана шу даврга оид археологик то-
пилмалар (Шурабашот маданияти) ишлаб чикдриш куч-
ларининг ривожланганлиги (товар ишлаб чикариш ва
савдонинг усиши) <х,ак,ида тахмин к,илишга асос б ер а
ди. Иккинчиси: эрамизгача булган II аердаёк, куп сон-
29
ли ш ахдрлар мавжуд булган. Эрамизгача булган 136—
128 йилларда Фарронага келган Хитой элчиси ва сайёх,и
Чжан Цянь «Даванда 70 дан ортик, кичик ва катта
шахдрлар бор» деб айтиб утади8.
Давань давлати хдк,идаги
асосий маълумотларни
Хитой йилномалари хдмда археологик кдзиш м алар-
нинг натиж алари беради. Илк Хитой м анбаларида
Фаррона — Д авань ёки Даю ань (Да-Вань — Катта
Ван)9 деб аталган. М азкур манбаларда Фаррона худуди
хдр хил ном билан аталган: эрамизгача булган V а с р
да «Лона» ёки «Полона», VI—VII аерларда — «Бо-
хань», VII—VIII аерларда эса «Ниньюань». Бирок,, Ф ар-
ронанинг к,адимги хитой манбаларидаги номи (Лона,
Полона, Ниньюань) тулик, аникдаш унга кддар бир мун-
ча вак,т угиш и лозим булди. Ф акдт 1756— 1758 й и л
ларда ф ранцуз хитойш уноси М. Дегинь Давань номи-
нинг Фаррона билан борлик эканлигини аникдади. К е
йинчалик бу ф икр куплаб олимлар томонидан куллаб-
кувватланди. Шу муносабат билан кдйд этиб угиш
лозимки, як,ин вакдта к,адар
айрим тадк,ик,отчилар, шу
жумладан Э. Пуллейблэнк хам Давань Сурд худудида
жойлаш ган деб курсатар эдилар. Э. Пуллейблэнк уз
ф и к р и н и Ф аргонада кддимги д е х ко н ч и л и к ё д го р
л и кл ари й уклиги билан асо сл ар эди, Д аван ь эса
ривож ланган дехдончиликка эга булган давлат эди.
Ю. А. Заднепровский ва бошк,а тадк,ик,отчилар том о
нидан 50-йилларда утказилган археологик тадк,ик,от-
лар бунинг аксини курсатади, Фаррона Урта О сиёнинг
кддимги дехкончилик марказларидан бири булган. М аз
кур х,олат шундан далолат берадики, Э. Пуллейблэнк
Фаррона
билан боглик, археологик материаллар б и
лан о лдиндан тан и ш м а й ту р и б у з х у л о с ал а р и н и
чик,арган10.
Шундай к,илиб, Хитой манбаларидаги географик тас-
вир хамда археологик к,азишмаларнинг натиж алари-
дан келиб чик,иб ф икр юритганда Давань давлати Ф ар
рона водийси худудида жойлашган.
Бирок, савол тутилади: унинг чегаралари кдерлар-
дан утган? Тан олиш лозимки, бу хдм аник, белгилан-
маган. Турри, Даваннинг катта
давлат эканлигини тас-
дикдовчи ф икрлар мавжуд". М асалан, Ч ж ан Цяннинг
Do'stlaringiz bilan baham: