Узбекистон ре с п у б л и к а с и олий ва у р т а махсус т а ь л и м вазирлиги д и л о ро м ёрм атова



Download 12,02 Mb.
Pdf ko'rish
bet89/108
Sana25.02.2022
Hajmi12,02 Mb.
#270107
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   108
Bog'liq
tdau-2-113

11
тури, гуштхурларнинг 
10
тури ва, жуфт туёклиларнинг 
2
ури бор. 
Фауна элементларига эътибор берадиган булсак, унда марказий Осиё, 
Мугул, Европа хамда Хинд-Химолай типларини кузатишимиз мумкин. 
4 турдаги сутэмизувчилар Узбекистон Кизил киггобига киритилган. 
Булар: Ок панжа айик, Марказий Осиё сувсари, Кор Барси ва Туркистон 
Силовсини. Кор Барси барча курикхона худудларида курикланадиган 
марказий объект га айланган. Ушбу тур денгиз сатх.идан 2200 дан то 
4200 м гача булган баландликларда учрайди. Уларнинг асосий улжаси 
тог эчкиларидир. Бундан ташкари улар ёввойи чучка, кизил сурка ва 
какликларни хам ов килишади. Курикхонанинг Шимолий кисми Хазрат 
Султон тогларида Хазрат Довут деб аталмиш зиёратгох, мавжуд. КУ_ 
рикхонанинг Жанубида Амир Темур гори бор. Fорнинг узунлиги 860 м 
булиб, унинг энг охдрида Узбекистондаги энг катта ер ости кули бор. 
Бу горда тош даврида одамлар яшаган.
13.7. Зомин давлат тогли Арча курикхонаси
Бу энг эски курикхоналардан булиб, 1926 йилда ташкил этилган, 
майдони 4000 гектар. Зомин давлат тогли Арча курикхонаси Жиззах 
вилоятининг Зомин хамда Бахмал районлари худудидаги Шимолий тог 
тизмаларида жойлашган. Курикхона худуди денгиз сатхидан 1760-3500 
метр баландликдаги аник ажралиб турувчи Туркистон тизма тоги, яъни 
баланд ва уртача текисликларни уз ичига олади. Бу каби ажойиб гоглар 
билан бир каторда дарё водийлар, турли гузал манзарали дарахтлар хам 
мавжуд.
Курикхонанинг Жанубий кисми Туркистон тог тизмалари билан 
Шимолий томонлари эса урмонсимон куринищцаги унумдор тупрокли 
худудлар билан ажралиб туради. Курикхонага якин ахоли пунктлари 
куйидагилар: Шарк томонидан Кизил мозор кишлоги, Шимол томони­
дан Кичик Корашакшак кишлоги курикхона чегарасидан 4 км. узок- 
ликда жойлашган. Тупроги турли типли хисобланади.
Кунгир тупрок. Кадимги колдик кирлар ва тог этакларидаги тошлок 
ерларида пайдо булган. Кунгир тупрокнинг таркиби тош ва шагаплар 
куп булади. Бу турдаги тупрок сертош, гипсли булгани ва тузли кат- 
ламининг юза жойлашганлиги, таркибвда чиринди ва азотнинг камлиги 
туфайли хосилдорлик паст булади. Ш у сабаб, усимликлар кам ва сийрак 
булганидан биологик жараёнлар хам сусг кечади.


Оч 
жигарранг тупроги эса аксинча унумдор тупрокдир. Зомин 
курикхонасининг тупроги турли булгани учун усимликлар хам турли- 
тумандир. Усимликлардаги бир неча турдаги тог лоласи, зирк, мар- 
марак, дарахтлилардан купгина арчалар, кора терак, тог олча, ёввойи 
олма, нок, бодом, делана, ёнгок кабилар усади. Бундан ташкари тол, 
турли буталар, писта, анжир, итбурун, усимликлардан тогга хос равоч, 
тог арпа, чайир, бугдойик, чукри, андго, кирккизлок, сарикчой, тулки- 
куйрук, учкат, замбуруг, лишайник, мох кабиларни учратиш мумкин. 
Бир нарсани таъкиддаш жоизки, кУрикхонадаги дарахт - бута усимлик­
лар катта ахамият касб этади. Кора терак ва арча ёгочини куриганда 
ишлатиш лозим. Бу каби дарахтлардан ёкилги сифатида фойдаланилади. 
Тог ёнбагирларида усадиган ут усимликлар эса пичан сифатида чорва 
молларга ва отларга берилади. Масалан, тог-даигг усимликларидан 
кузикулок, ёввойи беда, бугдойик ва шу каби углар усади. Буталардан 
наьматак, зирк, ёввойи олча каби буталарни учратишимиз мумкин.
Хайвонот олами бу курикхона худудида турличадир. Урмонли ху- 
дудларида бури, куён, тунгиз, арчазорларда урмон сичкони, тог сич- 
кони, тог такаси, тог кийиги, кор бурсиги, тог куйи ёхуд архар, 
кемирувчилардан сугур тар калган. Кушлардан эса хора лайлак, бургут, 
болтатумшук, тог сарик чумгуги, чштак ва тог какликлари учрайди. 
Бундан ташкари, турли хашоратлар, ноёб турдаги капалаклар хам 
мавжуд кжорида айтиб утилгандек бу курикхона зонасининг тупрок 
тизими турлича. Тупроги тук жигарранг, кунгир тупрокларда ксерофит 
Усимликлар куп учрайди. Ксерофит усимликлар ажрикбош, арпаут, 
ялтирбош, наврузут, яйлов кунгирбоши ва бошкалар. Бу худудда адир- 
ликлар хам мавжуд. Адирлик жойлар чул ва тоглар уртасидаги зонага 
Ухшайди. Адирлик тог олди баланд кирларини ташкил этади. Адир- 
ликнинг тупроги чул тупрогига жуда ухшайди. Бирок таркибидаги 
органик моддаларнинг купчилиги, унинг ранги тук буз тупроклиги, чул 
тупрогидан фаркланиб туради. Адирликларнинг иклими чул иклимидан 
фаркланади. Адирликларда иклим чул каби хаддан ташкари иссик эмас. 
Ёгингарчилик 250-600 мм., купрок ёгади. Курикхона адирлиги 2 кисм- 
дан иборат. Куйи ва юкори адир, улар денгиз сатхидан канча метр 
баландлигига караб шу кисмларга булинади. Адирларда чул усимлик- 
лари билан бир каторда адирнинг узига хос усимликлари хам усади. 
Юкори адирларнинг ёнбагирларида буталар билан бирга, ора-сира пис­
та, бодом, кизилча, бутакУз ва кампирчопон (булар куп йиллик усим- 
ликлар) каби усимликлар хам учрайди.
Адирларда арпа ва бугдой экилади. Адирда ёгин куп булгани учун 
донли экинлар яхши хосил беради. Адирликнинг нокулай булган тик ва 
то ли ёнбагирларида чорва моллари мавсум буйича бо килади. Зомин 
курикхонаси ана шундай бетакрор манзаралари билан хосдир.


1926-1927 йилларда Гуралаш Сойда кУрикхона учун ер ажратилган 
1928 йилнинг 5 июнида Узбекистон Халк Комиссарлари Совета карори 
кабул килинган. Хозирги пайтда курикхона майдони 26840 гани ташкил 
этади. Ундан 22137,3 га урмон билан копланган. Курикхонага энг якин 
ахоли пунктлари Шарада Кизил Мозор кишлоги, Шимолда курикхона 
чегарасидан 4 км масофада Кичик Кора^шакшак кишлоги бор. КУ- 
рикхонанинг иклими кескин континентал. Уртача йиллик ёгин микдори 
405 мм. ёзги ёгингарчилик ёмгир, кишда кор ёгади. Юкори тогли 
зоналарда май-июн ойларида хам кор ёгиши кузатипади. Январ-феврал 
ойларида кор катлами ярим метр ва ундан калин булиши мумкин. Июл- 
августдаги харорат 33+35°С гача кутарилади. Декабр-январда эса -34°С 
гача пасаяди. Курикхона киши тургун булиб беш ойдан ошикрок давом 
этади.
Курикхона тупрок тузилиши куп хилдир.
1. 
тур. Оч жигарранг тупрок. Урта тог поясининг пастки кисларида 
1750-2300 м гача баландликда жойлашган.
2 тур. КУнгир тупрок. Денгиз сатхидан 2100-2800 м баландликда 
жойлашган.
Ушбу тур уз навбатида яна учга булинади. А) Карбонатга туйинган 
кунгир-жигарранг тупрок. Б) Жигарранг ишкорланган турпок. С) Тук 
жигарранг ишкорланган турпок Урмон тупроги.
3 тур. Баланд кир-адирларнинг тупроги. Денгиз сатхидан 3500 м. 
баландликда жойлашган. Энг пасти 2700 м.ни ташкил этади.
4 тур. Воха-аллювиал тупрок тури. Сув окиб келиб ёйилиб туша- 
диган жойларда шу тупрок тури мавжуд. Тупрокнинг хосилдорлиги кам. 
У жойларда арча, зирк, наьматак каби усимликлар усади.
5 тур. Торфли боткокли тупрок тури.
Усимликлар дунёси. Курикхона худуддаги усимликлар уч турга 
булинади: Тог-адир усимликлари; Урмон усимликлари ва баланд тогли 
усимликлар. J o r -адирлар денгиз сатхидан 1300-2300 м. баландликда 
жойлашган. Урмонли кисмлари эса 2100 м баландликдан бошланиб 
2700 м баландликда тугайди. Хозирги кунда курикхонада 70 о ил ага 
мансуб 700 хил ук илдизли усимликлар мавжуд. Улардан 280 турининг
13 та хили Узбекистон Кизил китобига киритилган. Доривор усимлик- 
ларнинг 
20
хили хамда манзарапи гулларининг 15 хили мавжуд.
Хайвонот дунёси. КУрикхонадаги хайвонлар дунёси Урмон тогли 
зоогеографиясига оид хайвонларнинг турлари билан характерланади. 
КУрикхонада 1 тур баликлар, 14 тур судралиб юрувчилар, 102 тур куш- 
лар, 30 тур сутэмизувчилар мавжуд булиб, улардан ХТСИ Кизил кито­
бига: Кор барси, Северцов куйи, Кора кузгун киритилган. Узбекистон 
Кизил Китобига эса: Кор барси, Тянь-Шань кулранг айиги, Туркистон 
силовсини, Северцов куйи, кора кузгун, кора лайлак, бургут, бородач, 
Октош сини, Кичик бургут, Лочин кабилар киритилган.


Курикхонанинг майдони 2352 га булиб, жанубий-шаркий томондан 
Самарканд вилоятининг Жомбой ва Булунгур районлари билан ва За­
рафшон дарёсининг киргоги билан чегарадош, курикхона икки майдон: 
юкори ва куйи майдонларни ташкил этади. Чегара 
8
км баландликда 
Чупон Ота чуккисидан бошланиб, Зарафшон дарёсининг унг сохдлидан 
Утган Биринчи М ай Тугонининг бош кисмида тугайди. Курикхона по­
гона-погона б^либ турадиган тог ён багирликларидан ташкил топган.
Ищими.
Курикхонанинг иклими континентал-субтропикдир. Ой 
давомвда энг совук кунлар январ ойлари (-27°) хамда энг иссик кунлар 
июль ойида (+41°) булади.

Download 12,02 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   108




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish