Узбекистон ре с п у б л и к а с и олий ва у р т а махсус т а ь л и м вазирлиги д и л о ро м ёрм атова



Download 12,02 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/108
Sana25.02.2022
Hajmi12,02 Mb.
#270107
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   108
Bog'liq
tdau-2-113

Тупрокни ифлосланишини кузатиш
Инсоннинг узи ва унга зарур булган озик-овкат, техника, хаво ёки 
кислород, сув хамма-хаммаси хосил булади, у ёки бу шаклга утади.


Демак тупрок инсон ва тирик организмларнинг онаси хисобланади, 
шунинг учун уни тоза саклашимиз лозим. Тупрок тоза булар экан унда 
усувчи усимликлар тоза махсулот беради, чунки усимликлар берадиган 
махсулотни биз тугридан туф и ёки хайвонлар оркали истеъмол 
киламиз. Усимлик узи билан тупрокдан купгина махсулотларни олиб 
чикади, шу тарика бизнинг организмимизга огир металлар ва кимёвий 
захарлар келиб тушиши мумкин.
Тупровдаги купгина модда сув оркали усимликларга, хайвонларга 
ва бизнинг организмимизга утиши мумкин. Шунингдек айрим захарли 
моддалар тупрокдан парланиб атмосферага чикади ва яна кайтиб 
тупрокка тушади.
Тупрокка инсон томонидан жуда куп турдаги кимёвий захарли 
моддалар усимликлардан юкори хосил олиш учун, касалликларга, 
хашаротларга карши кураш, уларни устириш максадларида берилади. 
Аслида тупрокни саноат чикиндилари, окавалар, атмосферадан тушган 
турли хил кимёвий моддалар хам етарли микдорда ифлослантиради. 
Агарда шу тарика ифлосланиш давом эттаверса охир окибат бу нарса 
инсонни кийин ахволга солиб куяди.
Тупрокни энг куп ифлослантирувчи бир катор кимёвий моддалар 
гурухига пестицидлар бир неча гурухга булинади:
Инсектицидлар - булар зарарли хашаротларга карши ишлатилади.
Гербицидлар - булар далада усган бегона утларни йук килишда 
фойдаланилади.
Фунгицидлар - булар касаплик чикарувчи замбуругларни йук 
килишга ёрдам беради.
Фумигант - булар кишлок хужалик усимликларининг хосипдорли- 
гини оширишда ёрдам беради.
Албатта юкорида санаб утилган пестицидлардан фойдаланиш киш­
лок хужалик усимликларининг хосилдорлигини 50-60% гача оширади, 
кимёвий моддаларга килинган харажат жуда кам булиб, умумий 
харажатнинг 4-5% ини ташкил килада. Бугунги ривожланиш жараёнида 
уларсиз кишлок хужалик усимликпаридан юкори хосил олиб булмайди. 
Пестицидларнинг хаммаси турли биологик актив моддалар булиб улар 
атроф-мухит химоясига албатта зарарли таъсир курсатади.
Бугунги кунда тупрокда пестицидларнинг микдорини назорат ки— 
либ бориш усуллари мавжуд, ривожланган хар бир мамлакатда тупрок 
таркибини унда кимёвий модданинг рухсат этилган меъёрда булишини 
текшириб борилади.
Табиатни химоя килиш кумитаси 2006 йил маълумотларига кура 
кишлок хужалигида кимёвий моддалардан фойдаланиш хажми анча 
камайтирилди (охирги 10-12 йил давомвда пестицидлар ва минерал 
угитлардан фойдаланиш 3-4 баробарга камайди), захарли моддаларнинг 
колдик микдори билан тупрокни ифлосланиши кескинлигича колмокда.


«Узгидромет» томонидан хар йили республика асосий кишлок х5Ька- 
лиги худудларида хлорорганик пестицидлар (ДЦТ) ва унинг метабо- 
литик ДЦЭ, изомерлар (ГХЦГ), фосфоорли дефолиантлар (магний 
хлорати) колдиклари микдори билан тупрокни ифлосланишини кузатиш 
(мониторинги) ишлари олиб борилмокда.
«Узгидромет» маълумотлари буйича 1999 йилдан 2004 йиллар 
давомида ДЦТ йигиндиси колдик микдори (КМ) билан ифлосланиш 
уртача даражаси пасайиши кузатилмокда. Олинган маълумотларда 
СТЧК>1 ошиклиги сони 39,2% дан 21,1% гача камайди, ифлосланиш 
уртача даражаси эса СТЧК (йул куйилиши мумкин болтан чегаравий 
концентрация) дан кам булди ва 0,85 СТЧК ни ташкил этади.
Тупрокни КМ йигиндиси ДЦТ ифлосланиш даражаси (локал учас- 
ткаларда) энг юкори к^рсаткичи Фаргона вилоятида кузатилиши давом 
этиб келмокда ва 2,6-6,1 СТЧК ни ташкил этади (4.2.6-жадвал). 
Кашкадарё вилоятида ДЦТ йигиндиси КМ уртача даражаси 2,3 СТЧК. 
Андижон вилоятида - 2 С'ГЧК, Сурхондарё вилояти - 1,8 СТЧК, Тош­
кент вилояти - 1,6 СТЧК, Бухоро вилояти 11 СТЧК, колган вилоятларда 
ДЦТ йигиндиси ва КМ даражаси СТЧК дан юкори эмас. Трефлан, тио- 
дан, фосфомид, фозалан ва КМ тупрок ифлосланиши барча вилоятлар­
да СТЧКдан юкори булмаган.
Тошкент, Чирчик, Кукон, Самарканд, Бекобод, Наманган ва Анди­
жон шахдрлари атрофида саноатдан келиб чикадиган токсикантларнинг 
тупрокдаги микдори текширилганда белгиланган меъёрлардан ортмади. 
Узбекистон Республикаси Табиатни мухофаза килиш давлат кумитаси 
1999 йилдан бошлаб ифлослантириш манбалари мониторинги (ИММ) 
Дастури б о гач а тупрокни ифлослантириш манбаларини кузатиб боради. 
Собик кишлок хужалик авиацияси аэродромлари, захарли моддалар 
кумилган жойлар, минерал угитлар ва захарли кимёвий воситалар 
омборлари, нефт махсулотлари базапари, саноат корхоналари хамда 
объектларга якин булган худудлар, халк хужалигида фойдаланиладиган 
ерлар ИММ объектлари хисобланади.
Республика худудида 13 та захарли кимёвий моддалар кабристон- 
лари мавжуд, у ерларда фойдаланиш такикданган захарли кимёвий 
воситалар ва минерал угитлар хамда муддати тугаган захарли кимёвий 
воситалар - ДЦТ, ГХЦГ, бутифос, хлорофос, магний хлорад, пропинат 
натрий, гербицидлар хамда захарли кимёвий воситалар идишлари 
кумилган, улар хажми тахминан 9 минг тоннани ташкил этади. Захарли 
кимёвий моддалар кабристонларида уларни кумиш деярли барча жой- 
ларда захарли кимёвий воситаларни саклаш шароитлари белгиланган 
талабларга жавоб бермайди. Самарканд, Сурхондарё, Сирдарё, Хоразм 
вилоятлардаги захарли кимёвий моддалар кабристонлари холати ало­
хида ташвишлантиради, бу ерларда куриклаш, тусиклар ва огохланти-


рувчи белгилар йук хамда захарли кимёвий моддалар кумилган жой- 
ларга бегона инсонлар кириш холлари мавжуд.
Айрим холларда захарли кимёвий моддалар кабристонларида ва 
уларга якин ерларда ахоли томонидан уй хайвонларини бокиш, захарли 
кимёвий воситаларни казиб олиш холлари мавжуд. Баркарор органик 
ифлослантирувчилар (БОИ) гурухига кирувчи пестицидлар кумилган 
ерлар катта ташвиш уйготмокда. Кимёвий моддалар бу гурухл парча- 
ланиши кийин ва биоаккамуляция хусусияти билан намоён буладиган 
захарлаш хусусиятига эга моддалардир. Айрим тур кимёвий моддалар 
тулик парчаланиб кетиши учун 50 йил хам етмайди. Шунинг учун бу 
нарсаларга жуда эхтиёт булиб барча хавфсизлик коидаларига риоя 
килган холда иш олиб бориш зарур.
(Миллий маъруза. 2006 йил.)
24-жадвал
1999-2003 йилларда ДДТ йигиндиси билан тупрок ифлосланиши 
динамикаси (СТЧК улуш ида)
(Узгидромет маълумотларига к^ра)
Вилоят
1999
2000
2001
2002
2003
Узбекистон Республикаси
1,800
1,930
1,500
1,333
1.095
Коракалпогистон
Республикаси
3,620
4,350
3,500
2,009
1,993
Андижон
1,560
0,930
0,460
0,754
0,397
Бухоро
0,940
0,450
0,140
0,307
0,134
Жиззах
0,560
0,460
0,410
0,237
-
Кашкадарё
1,130
1,190
0,220
0,432
3,494
Навоий
1,180
1,500
0,520
0,498
0,191
Наманган
1,220
1,440
1,220
0,646
0,555
Самарканд
0,830
1,260
0,750
0,696
0,409
Сурхондарё
1,660
1,840
-
-
1,777
Сирдарё
1,760
1,510
1,020
0,556
0,334
Тошкент
1,570
1,880
1,290
1,650
0,456
Фаргона
5,910
6,080
4,510
3,643
2.380
Хоразм
2,420
2,390
1,910
1,829
0,460
Турли мухитда тупланган пестицидлар кушларга, баликлар ва бош­
ка хайвонларга хар хил салбий таьсир курсатади. (жадвал)
Хлороорганик ва фосфороорганик пестицидлар таьсирида тирик 
организм танасидаги хамма физиологик, биохимик жараёнлар бузилган. 
Танадаги хужайралар, улардаги моддалар емирилади, улардан тукима- 
ларга ва бутун танага захм етади, тана захдрланади. Касаллик келиб 
чикади ва организм нобуд булади.



Download 12,02 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   108




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish